1. TOVAR BELGISI TUSHUNCHАSI VА UNING BIZNESDAGI АHАMIYATI

Tovar belgilari mamlakatimiz iqtisodiyoti sohasida olib borilayotgan islohotlar, avvalo, tadbirkorlik subyektlariga biznes yuritishlari uchun “shaffof bozor” muhitini yaratishga qaratilgan. So‘nggi yillarda qabul qilinayotgan normativ-huquqiy hujjatlar, asosan, tadbirkorlik subyektlari huquqlarini muhofaza qilish, ularga keng imkoniyat va sharoitlar yaratish, faoliyatiga to‘siq bo‘luvchi ortiqcha byurokratik g‘ovlarni olib tashlash, intellektual mulk huquqi kafolatini taʼminlashga qaratilgan.

Tovar ishlab chiqarish yoki xizmat ko‘rsatishga asoslangan tadbirkorlik faoliyatida tovar belgisi daromad ko‘rish vositasi hisoblanishi bilan birga o‘zi ham maʼlum qiymatga ega. Intellektual mulkning individuallashtirish vositalari toifasiga kiruvchi ushbu nomoddiy neʼmat fuqarolik huquqi fanida maxsus va umumiy qoidalar asosida o‘rganiladi. Individuallashtirish vositalariga nisbatan mutlaq huquqning qo‘llanilishi uning egasiga mulk huquqi kabi egalik qilish, foydalanish va tasarruf etish vakolatini taqdim etadi. Lekin mutlaq huquqning individuallashtirish vositalariga nisbatan qo‘llanilish mazmuni ayrim jihatlarga ko‘ra mulk huquqidan farqlanadi. Tovar ishlab chiqarish munosabatlarining rivojlanishi, o‘z navbatida, tovar belgilariga nisbatan talabning ortishiga ham olib kelmoqda. Statistik maʼlumotlarga ko‘ra, tovar belgilarini mamlakatimizda ro‘yxatdan o‘tkazishga nisbatan talabnomalar soni 2008-yilda 1983 ta, 2009-yilda 2026 ta, 2012-yilda 2627 ta, 2015-yilga kelib 2900 tani tashkil qilgan.

Tovar belgilarining savdo-sotiq muomalasi chegara bilmas doirani o‘zida qamrab olib, bu holat, bir tomondan, undan daromad olish hajmi oshishiga olib kelsa, boshqa tomondan, tovar belgisidan nohalol raqobat asosida foydalanish xavfini yuzaga keltiradi. Shu sababli ham tovar belgisini huquqiy muhofaza qilish nafaqat milliy qonunchilik bilan, balki xalqaro qoidalarga ko‘ra amalga oshirish zaruriyatini keltirib chiqarmoqda. Shuningdek, O‘zbekiston tovar belgilarini xalqaro talablar doirasida tartibga solish va muhofaza qilishda 1883-yil 20-martda qabul qilingan “Sanoat mulkini muhofaza qilish bo‘yicha Parij konvensiyasi”, 1989-yil 27-iyunda qabul qilingan “Belgilarni xalqaro ro‘yxatdan o‘tkazish to‘g‘risidagi Madrid bitimiga doir Bayonnoma”^[1] hamda 1994-yil 27-oktabrdagi “Tovar belgilariga doir qonunlar to‘g‘risidagi Shartnoma”ga^[2] ham qo‘shilgan.

Individuallashtirish vositalari tizimida tovar belgisining muomalasi, undan foydalanishni tartibga solish va unga bo‘lgan huquqni muhofaza qilish masalasi nafaqat yaqin davr ichida, balki necha asrlar oldin ham dolzarb bo‘lgan. Tarixiy manbalarga ko‘ra, tovar belgisi individuallashtirishning boshqa vositalariga nisbatan qadimiydir. Tovar belgisi zamonaviy tildagi firma nomi mazmunini ham o‘zida aks ettirgan. Masalan, qadimgi Rimda hunarmandlar o‘z kulolchilik mahsulotlarini “fortis”^[3] nomi bilan atagan. Ushbu nom firma nomi vazifasini ham bajargan. A.Elnik qadimgi Rimda kulolchilik mahsulotlarida tovar belgilaridan foydalanishning o‘ziga xosligini tadqiq etgan olimlardan biri bo‘lib, uning fikricha, qadimgi Rimda “isteʼmolchilar bir kulolning ishlab chiqargan mahsuloti boshqa kulolning xuddi shu turdagi mahsulotidan yaxshiligini bilgan va ma’lum belgi orqali tanib olgan holda sotib olishgan”^[4].

Shuningek, Pompeyda bundan ikki ming yil oldin qizil vinolar “Vesuvinum” (qizil vino) nomi ostida ishlab chiqarilgan. Ushbu nom tovar chiqarilgan joy nomini ham o‘zida aks ettirib, Vesuvius (Vezuviy tog‘i) va vinum (vino) nomlarining o‘zaro birikmasidan tarkib topgan. Ayrim manbalarda tovar belgilaridan foydalanish bundan besh ming yil oldin loydan yasalgan buyumlarda hozirgi kundagi tovar belgilari kabi ko‘rinishda bo‘lganligi taʼkidlanadi.

O‘rta Osiyoda ham hunarmandlar tomonidan ishlab chiqarilgan buyumlarda turli belgilar ko‘rinishida tovar belgilari aks etgan. Manbalarga ko‘ra, bundan uch ming yil oldin Xitoyda “Xong-to” nomi ko‘rsatilgan (tovar belgisi mazmunida) chinni buyumlar ishlab chiqarilgan hamda yaqin va uzoq hududlarga olib borib sotilgan^[5]. Tovar belgisi dastlab iqtisodiy daromad ko‘rish manbayi sifatida keng qo‘llanilgan. Zamonlar o‘tishi bilan tovar belgisining nomi shu darajada ommalashib ketadiki, natijada ularning qalbaki ko‘rinishlarini ishlab chiqarish ayrim shaxslar uchun oson daromad topish manbayiga aylandi. Bu esa mahsulot egasi hamda davlatning tashqi bozordagi obro‘siga salbiy taʼsir qilgan.

Umuman olganda, tovar belgisi intellektual mulkning individuallashtirish vositasi sifatida o‘zining alohida huquqiy maqomiga ega. Ushbu maqom, avvalo, uning huquqiy muhofazalanish layoqati mavjudligi; tovar belgisi va unga bo‘lgan huquqning ro‘yxatga olinganligi uchun tovar belgisiga nisbatan mutlaq huquqlarning amal qilishi (tovar belgisidan foydalanish huquqi); shaxsning tovar belgisiga nisbatan huquq subyekti bo‘lishi ma’lum shartga asoslanganligi; tovar belgisiga bo‘lgan huquqni taqdim etish o‘ziga xos xususiyatga egaligi va tovar belgisiga bo‘lgan huquqni muhofaza qilishning maxsus mexanizmi joriy etilganligida namoyon bo‘ladi. Mazkur xususiyatlar, o‘z navbatida, qadim zamonlarda ham mavjud bo‘lib, ularning ayrimlari vaqt o‘tishi bilan paydo bo‘lib borgan, ayrimlari esa takomillashtirilgan. Tarixda tovar belgilari to‘g‘risidagi qonunchilik quyidagi omillar asosida paydo bo‘lgan:

isteʼmolchilarning ayni bir mahsulotga nisbatan talabining ortishi;
tovarni soxtalashtirish holatlarining ko‘payishi;
mahsulotni eksport qilish hajmining oshishi;
mahsulot sifatining kafolatini taʼminlash zaruriyati;
tovar belgisini soxtalashtirgan shaxslarga nisbatan jazo qo‘llash tizimining yo‘qligi;
davlatning o‘z iqtisodiy barqarorligini taʼminlashga nisbatan ehtiyojining paydo bo‘lishi.

Аdabiyotlarda shaxsiylashtirish vositalarining fuqarolik-huquqiy maqomi turli sivilist olimlar tomonidan o‘rganilgan. Xususan, O.Oqyulov shaxsiylashtirish vositalari mazmunini sharhlar ekan, “shaxsiylashtirish vositalari – bu yuridik shaxslar, turli subyektlar mahsulotlari va xizmatlarini farqlash uchun qo‘llaniladigan, belgilangan tartibda huquqiy jihatdan rasmiylashtirilgan belgilar hisoblanadi”^[6] mazmunidagi ta’rifni keltiradi.

Iste’molchilarga bozorda mavjud bo‘lgan turli xil tovarlar o‘rtasida tanlov qilish imkoniyatini berish orqali tovar belgilari o‘z egalarini iste’molchilar talablarini qondirish uchun tovar belgisi ostida sotiladigan mahsulotlar sifatini saqlab qolish va yaxshilashga undaydi. Tanlovni taklif qiladigan bozorda hafsalasi pir bo‘lgan iste’molchi yana o‘sha mahsulotni sotib olmaydi. Qoniqarli bo‘lganda esa kishi kelajakdagi sotib olish qarorida ham shu tovar belgisiga tayanadi. Shunday qilib, tovar belgilari doimiy ravishda yuqori sifatli mahsulot ishlab chiqaruvchini mukofotlaydi va natijada ular iqtisodiy taraqqiyotni rag‘batlantiradi.

Tovar belgisining bozorda bajaradigan vazifasi va rolini muhokama qilish natijasida tovar belgisining quyidagicha ta’rifini keltirish mumkin: “Tovar belgisi – bu ma’lum bir korxona tovarlarini individuallashtiradigan va uni raqobatchilarning tovarlaridan ajratib turadigan har qanday belgidir”.

Ushbu ta’rif ba’zan tovar belgisining turli funksiyalari deb ataladigan ikkita jihatni o‘z ichiga oladi. Lekin ular bir-biriga bog‘liq bo‘lgan va barcha amaliy maqsadlarda doimo birgalikda ko‘rib chiqilishi kerak. Mahsulotni iste’molchi uchun individuallashtirishda tovar belgisi uning manbasini ko‘rsatishi zarur. Bu iste’molchini mahsulot ishlab chiqargan yoki hatto u bilan savdo qiluvchi shaxs to‘g‘risida xabardor qilishi kerak, degani emas. Iste’molchi ko‘pincha ishlab chiqaruvchining nomini bilmaydi, shu bilan birga, ishlab chiqaruvchining geografik joylashuvidan boxabar bo‘lmaydi. Iste’molchi tovar belgisi ostida sotilgan mahsulot uchun javobgar bo‘lishi shart bo‘lgan ma’lum bir korxonaga ishonishi kifoya.

Yuqorida tavsiflangan kelib chiqish funksiyasi tovar belgisi ushbu korxona tovarini boshqa korxonalarnikidan ajratib turishini nazarda tutadi; iste’molchiga o‘z tovar belgisi ostida sotiladigan mahsulotni bozorda taklif etilayotgan boshqa korxonalar tovarlaridan farqlash imkonini bergan taqdirdagina, tovar belgisi o‘zining kelib chiqish vazifasini bajarishi mumkin. Bu shuni ko‘rsatadiki, farqlovchi funksiya va kelib chiqish funksiyasini, haqiqatan ham, ajratib bo‘lmaydi. Amaliy maqsadlar uchun hatto oddiygina tovar belgisining farqlash funksiyasiga tayanib, uni “bir korxona tovarini boshqa korxonalarning tovarlaridan farqlash uchun xizmat qiluvchi belgi” deb ta’riflash mumkin.

Savdo belgisi – bu biznes yoki uning mahsulotlarini ifodalash uchun ishlatiladigan noyob belgi yoki so‘z. Ro‘yxatdan o‘tgandan so‘ng o‘sha belgi yoki so‘zlar turkumidan boshqa tashkilot abadiy foydalana olmaydi, agar u foydalanishda qolsa va tegishli hujjatlar va to‘lovlar to‘langan bo‘lsa. 20 yil muddatga beriladigan patentlardan farqli o‘laroq, tovar belgilari hech qachon tugamaydi. Vaqt o‘tishi bilan savdo belgilari kompaniya nomi bilan sinonimga aylanadi, shuning uchun ma’lum bir biznesni tanib olish uchun nom ko‘rish ham shart emas. Apple logotipi bo‘lgan tishlangan olma shakli, Nike mahsulotlarida aks etgan shirali logotip yoki bir necha o‘n yillar oldin ro‘yxatdan o‘tgan McDonald’s oltin kamarini tasavvur qiling.

Biz ramzlar va so‘zlarni kompaniyalar hamda ularning brendlari bilan osongina bog‘lashimiz ulardan foydalanishning eng katta afzalliklaridan biridir. Mijoz tanish logotip yoki iborani ko‘rganda, ularni darhol taniydi, bu afzal ko‘rish va oxir-oqibatda savdoni kuchaytirishi mumkin.

Tovar belgisi – mahsulot va uning ishlab chiqaruvchisini individuallashtirish uchun mahsulot yoki uning qadoqlariga qo‘yiladigan belgi. Tovar belgisi fuqarolik muomalasida tovar va xizmatlarni ham moddiy sohada, ham bevosita moddiy ifodaga ega bo‘lgan tovarlar, ham fuqarolik muomalasida moddiy ifodaga ega bo‘lmagan intellektual tovarlar, masalan, xizmatlar ko‘rsatish uchun individuallashtirish vositasi sifatida amalda bo‘ladi.

Brend – bu bir xil ehtiyojni qondirish uchun mo‘ljallangan boshqa mahsulotlardan ajratib turadigan xususiyatlarga ega mahsulot yoki xizmat. Ushbu farqlar funksional, oqilona, aniq bo‘lishi brendning ishlashi bilan bog‘liq. Ular, shuningdek, ramziy, hissiy, nomoddiy bo‘lishi mumkin va brendning o‘zi nimani anglatishi bilan bog‘liq. Tovar belgisi tushunchasini quyidagi ta’rif orqali ham ifodalash mumkin. Bunda tovar belgisi “ayrim yuridik yoki jismoniy shaxslarning tovarlarini boshqa yuridik yoki jismoniy shaxslarning o‘xshash tovarlaridan ajratib ko‘rsatishga qodir belgi” sifatida tavsiflanadi. Tovar belgisi potensial iste’molchilarni ushbu mahsulotda ehtiyojlar va shaxsiy imtiyozlarni qondirishga qaratilgan xususiyatlar mavjudligi to‘g‘risida jalb etish va xabardor qilish vositasi sifatida xizmat qiladi. Mahsulotning badiiy dizayn va texnik darajasi tufayli ma’lum sifat xususiyatlarining mavjudligini ko‘rsatadi.

“Tovar belgisi mahsulot sifati uchun kurashuvchi maxsus yuridik institutdir. Mahsulot yoki uning qadoqlarida tovar belgisining mavjudligi kompaniyani o‘z brendi sharafini qadrlash va mahsulot sifati, pardozlash va qadoqlashni doimiy ravishda yaxshilashga majbur qiladi”.^[7]

Tovar belgisi o‘zining huquqiy tabiatiga xos bo‘lgan bir qator muhim funksiyalarni bajaradi. Shunday qilib, tovar belgisi iste’molchi manfaatlarini himoya qilishni kafolatlash funksiyasini bajaradi, ya’ni tadbirkor, qoida tariqasida, iste’molchiga ushbu tovar belgisi bilan bog‘laydigan mahsulotning muayyan sifat xususiyatlarining doimiy mavjudligini ta’minlaydi. Uning individuallashtirish funksiyasi ushbu toifadagi tovarlarni potensial iste’molchi tomonidan tan olinishini ta’minlaydi.

Reklama funksiyasi potensial iste’molchilar e’tiborini belgilangan tovar yoki xizmatlarga jalb qilishni ta’minlaydi. Himoya funksiyasi fuqarolik muomalasi ishtirokchilari uchun ma’lum huquqiy rejimni o‘rnatadi, ishlab chiqaruvchi va u tomonidan ishlab chiqarilgan tovarlar yoki ko‘rsatiladigan xizmatlarni qandaydir individuallashtirish orqali ularning huquqlarini himoya qiladi. Shunday qilib, tovar belgilarining huquqiy himoyasi ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilarni himoya qilishga qaratilgan, belgilar bilan belgilangan tovarlarni noqonuniy nusxalashning oldini olishga yordam beradi. Uni identifikatsiyalash uchun tovar belgisi ma’lum xarakterli xususiyatlarga ega. Ayniqsa, tovar belgisining o‘ziga xos qobiliyati – “mahsulot va uni ishlab chiqaruvchini individuallashtirish uchun zarur va yetarli bo‘lgan iste’molchida tasvirlarni uyg‘otish qobiliyatini” ta’kidlash kerak.

Savdo belgisi va xizmat ko‘rsatish belgisi o‘rtasidagi farq, haqiqatan ham, juda kichik va bu belgilar, aslida, bir xil. Farqi shundaki, tovar belgisi tovarlar yoki mahsulotlarni reklama qiladi, xizmat ko‘rsatish belgisi esa xizmatlarni targ‘ib qiladi. Xizmat ko‘rsatish belgilariga savdo belgilari yoki xizmat ko‘rsatish belgilari sifatida murojaat qilish odatiy holga o‘xshaydi. Biroq buning aksi va siz tovarlarga qo‘yilgan belgiga xizmat ko‘rsatish belgisi sifatida murojaat qila olmaysiz.

® va ™ savdo belgilari bilan bog‘liq umumiy belgilardir. ® belgisi ro‘yxatdan o‘tgan tovar belgisi ekanligi va shuning uchun tovar belgisi to‘g‘risidagi qonun ostida himoyalanganligini bildiradi. ™ belgisi kompaniya tomonidan tovar belgisi sifatida foydalanilayotganini bildirish uchun ishlatiladigan belgidir. Bu belgi tovar belgisi to‘g‘risidagi qonun bilan himoyalangani yoki ro‘yxatga olinganini bildirmaydi. Belgilardan birortasini ishlatishingiz shart emas, lekin ulardan foydalanishning ikkita muhim afzalligi bor. Jumladan, ramzlar dunyoga siz ramzlarni savdo belgisi sifatida da’vo qilayotganingiz haqida xabar beradi va bu boshqalarni o‘z biznesi uchun nomdan foydalanishga urinishlaridan saqlaydi.

“Savdo belgisi”, “mualliflik huquqi” va “patent” so‘zlari ko‘pincha bir-birining o‘rnida va noto‘g‘ri ishlatiladi. Savdo belgilari, mualliflik huquqlari va patentlar nomoddiy mulkning turli shakllari bo‘lib, ulardan sotib olish va sotish, litsenziyalash yoki tijorat maqsadlarida foydalanish mumkin. Biroq ularning har biri butunlay boshqa manfaatlarni himoya qiladi.

Patentlar yangi ixtirolar, kashfiyotlar va dizaynlar, mualliflik huquqi esa rasmlar, kompyuter dasturlari, haykaltaroshlik va arxitektura dizaynlari kabi asl mualliflik asarlarini himoya qiladi. Savdo belgilari yaratilish yoki ixtirochilikni umuman himoya qilmaydi. Aslida, tovar belgilari egasining hech qanday ijodiy yoki innovatsion hissasisiz sotib olinishi mumkin. Misol uchun, jamoatchilik o‘z-o‘zidan “Coca Cola”ni “Cola” deb atay boshlaganda, yangi atama mahsulot uchun manba identifikatoriga aylandi va shu bilan avtomatik ravishda savdo belgisi bo‘ldi.

O‘zbekiston Respublikasining 2001-yil 30-avgustdagi “Tovar belgilari, xizmat ko‘rsatish belgilari va tovar kelib chiqqan joy nomlari to‘g‘risida”gi Qonunining 3-moddasi beshinchi qismida tovar belgilari: tasvirlar, so‘zlar, muayyan shakllar tarzidagi belgilar yoki ularning istalgan bir rangdagi jamlanma ifodasi sifatida ro‘yxatdan o‘tkazilishi mumkinligi belgilangan. Tovar belgisining ro‘yxatga olinish xususiyatiga ko‘ra, bu kabi xilma-xil shaklga ega bo‘lishi uni shaxsiylashtiruvchining dunyoqarashi va marketinglik qobiliyati bilan bog‘liqdir. Tovar belgisining turli ko‘rinishda namoyon bo‘lishi har bir ishlab chiqaruvchi shu orqali o‘z mahsulotining har doimgidan ko‘ra ommalashgan xususiyatini oshirishga qaratadi. Shu bilan birga, tovar belgisining xilma-xilligi iste’molchining bir tovar mahsulotdan boshqa bir tovarni oson ajratib olishi va uning ishlab chiqaruvchisini aniqlashtirishida ham muhim ahamiyat ega^[8].

O‘zbekistonning tovar belgilari to‘g‘risidagi qonunida tovar belgilarini turli shaklda ro‘yxatga olish bilan bog‘liq belgilar ko‘rsatilgan. Lekin ushbu belgilar, asosan, real maydon uchun mo‘ljallangan. Virtual maydonning o‘ziga xosligi shundaki, u o‘zida tovushlar va harakatdagi tasvirlarni ifodalaydi.

2. TOVAR BELGISINING HUQUQIY MАQOMI

Shiddat bilan rivojlanib borayotgan bugungi davrda hayotimizni intellektual mulk obyektlarisiz tasavvur eta olmaymiz. Shundan kelib chiqqan holda, mustaqillikning dastlabki yillarida O‘zbekiston ham intellektual mulk huquqi tizimini rivojlantirish va uni himoya qilish masalalariga jiddiy e’tibor qaratdi. Fan, adabiyot va san’at asarlarining huquqiy muhofazasini ta’minlash borasida ham mamlakatimizda keng qamrovli ishlar amalga oshirilib, bir qancha qonun hujjatlari qabul qilingan va shu bilan birgalikda, ushbu sohaga oid qator xalqaro konvensiya va shartnomalarga qo‘shildi. Bugungi kunda intellektual mulk huquqi, umuman olganda, yangi soha hisoblanishiga qaramasdan, mamlakatimiz huquq tizimida shiddat bilan rivojlanayotgan soha hisoblanadi. Shu bilan bir qatorda, ushbu sohaga doir nizolar ham ortib bormoqda.

An’anaga ko‘ra, nizolarni hal qilish odil sud yordamida amalga oshiriladi. Ammo yuzaga keladigan nizolarni sud yordamida hal qilish har doim ham maqsadga muvofiq emas. Sudlarning ish yuki, sud ishlarining uzoq davomiyligi, tomonlarning sud jarayonini kechiktirishning turli usullaridan foydalanish imkoniyati, qimmatligi ziddiyatlarni hal qilishning yangi, tejamkor, samarali va oddiy usullarini izlashga undaydi. Butun dunyoda bunday usullarga nizolarni hal qilishning muqobil usullari (ADR) sifatida qaraladi.

Savdo belgisi har doim ushbu savdo belgisi bilan xaridorlarga sotiladigan aniq tovarlar yoki xizmatlar bilan bog‘liq. Foydalanilayotgan tovar yoki xizmatlarni aniq belgilamasdan turib, siz so‘z, ibora, belgi yoki dizaynni tovar belgisi sifatida ro‘yxatdan o‘tkaza olmaysiz. Savdo belgingiz faqat bitta tovar yoki xizmat bilan cheklanmaydi. U juda ko‘p turli xil tovarlar yoki xizmatlar bilan ishlatilishi mumkin hamda ikkala tovar va xizmatlarni o‘z ichiga oladi. Tovar yoki xizmatlarga ega ekaningizni aniqlash qiyin bo‘lishi mumkin bo‘lsa-da, to‘g‘ri identifikatsiya qilish juda muhimdir.

Bir o‘ylab ko‘ring: mijozlar sizdan nimani sotib oladi? Mahsulotingiz tovar belgisiga ega va haqiqiymi? Yoki ular sizni biron-bir faoliyatni amalga oshirish uchun yollashadimi? Agar u mahsulot bo‘lsa, sizda mol bor. Agar u faoliyat bo‘lsa, sizda xizmatlar mavjud.

Masalan, kitob do‘koni uchun “A Good Book” nomi ostida ro‘yxatdan o‘tgan savdo belgisi boshqa kompaniyaning “A Good YarnTM” nomini boshqa kitob do‘koniga ro‘yxatdan o‘tkazishiga to‘sqinlik qiladi. Roʻyxatdan oʻtishda tovar yoki xizmatlar haqida aniq maʼlumot berish orqali siz foydalanish doirasini aniq belgilaysiz. Siz boshqalarning tegishli tovarlar yoki xizmatlar uchun bir xil yoki o‘xshash savdo belgisidan foydalanishini qonuniy ravishda taqiqlashingiz mumkin. Hozirda foydalanayotganingiz yoki foydalanmoqchi bo‘lganingizdan ko‘proq tovar yoki xizmatlarga ariza berish arizangiz rad etilishiga olib kelishi mumkin. Siz tanlagan identifikatsiya tovar yoki xizmatlaringizni toʻgʻri identifikatsiya qiladimi yoki yoʻqmi, deb soʻrashimiz mumkin.

Tovar belgisini buzishning birlashtiruvchi xususiyati tovar belgisi yoki ushbu belgi bilan belgilangan mahsulotning iqtisodiy muomalaga kiritilishi hisoblanadi. Agar tovar belgisi yoki belgi bilan belgilangan mahsulotdan foydalanayotgan shaxs bunday maqsadni ko‘zlamasa, uning harakati huquqbuzarlik hisoblanmaydi. Demak, birovning tovar belgisi bilan tamg‘alangan tovarlarni shunchaki saqlash, agar saqlovchi faqat tovarlarni saqlash uchun ombor maydonini taqdim etgan bo‘lsa, saqlovchi tomonidan tovar belgisi egasining huquqlarini buzish hisoblanmaydi. Aksincha, egasining ruxsatisiz foydalanilayotgan tovar belgisiga ega boʻlgan mahsulotlarni saqlash shunday mahsulotlarni xoʻjalik muomalasiga kiritish maqsadida amalga oshirilsa, bu tovar belgisiga boʻlgan huquqlarning buzilishi deb topiladi.

Tovar belgisi egasi huquqlarining buzilishi uchinchi shaxslar tomonidan tovarlarning bir xil belgilaridan ruxsatsiz foydalanish ham ro‘yxatga olingan tovar belgisiga o‘xshash belgilardan foydalanish hisoblanadi. Belgilanish o‘zining barcha elementlarida allaqachon ma’lum bo‘lgan tovar belgisiga to‘g‘ri keladigan va bir vaqtning o‘zida ularning ro‘yxatidagi farqdan qat’i nazar, bir xil turdagi tovarlarga tegishli bo‘lgan belgi bir xil deb tan olinadi. Odatda, belgining o‘ziga xosligini aniqlash unchalik qiyinchilik tug‘dirmaydi.

Shunga o‘xshash belgilar haqida gap ketganda, bu muammoni hal qilish ancha qiyin. O‘zbekiston Respublikasining tovar belgilari to‘g‘risidagi qonunining o‘zi faqat da’vo qilingan belgining allaqachon ma’lum bo‘lgan belgiga yaqinligining qabul qilinishi mumkin bo‘lmagan darajasi – ular o‘rtasida chalkash o‘xshashlikning mavjudligini ko‘rsatadi. Tovar belgisidan noqonuniy foydalanishni to‘xtatish talabi tovar belgisining buzilishidan kelib chiqadigan eng keng tarqalgan chora hisoblanadi.

O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligiga ko‘ra, bu talab, masalan, birovning tovar belgisi bilan noqonuniy ravishda belgilangan mahsulot faqat qo‘riqlanadigan hududga sotish yoki olib kirish uchun tayyorlanayotganda, yaqinlashib kelayotgan huquqbuzarlikning oldini olish uchun ham qo‘llanilishi mumkin. Ushbu himoya usuli mahsulot yoki uning o‘ramidan noqonuniy foydalanilgan tovar belgisi yoki unga chalkash darajada o‘xshash belgini olib tashlash yoki tovar belgisi yoki unga chalkash darajada o‘xshash belgining ishlab chiqarilgan tasvirlarini yo‘q qilish talabidir.

A.Ya. Karunnayaning fikricha, jismoniy va yuridik shaxslar o‘zlarining mahsulotlarini ishlab chiqarishi, realizatsiya qilishi, ish bajarishi, xizmat ko‘rsatishi bilan bog‘liq fuqarolik-huquqiy faoliyatlarini alohida belgilar, so‘zlar, so‘z birikmalari va boshqa belgilar orqali hamda shaxsiylashtirish yordamida amalga oshiradi. Shu ma’noda shaxsiylashtirish vositalari o‘zida mutlaq huquq obyektlarini namoyon etadi.

Y.S. Xaritonova shaxsiylashtirish vositalarining yagonaligini baholab, yuridik shaxs ma’lum belgi (so‘zli, tasvirli, tovushli, boshqa belgilar va ularning kombinatsiyasi, ramz)lar orqali o‘z mahsulotini o‘zga bir xil turdagi boshqa mahsulotlardan ajratib olishini ta’kidlab o‘tadi^[9].

Tovar belgisi va firma nomining o‘zaro bir xilligi yoki o‘xshashligini tartibga solish masalasi domen nomiga nisbatan dolzarbdir. Firma nomlarini ro‘yxatga olish domen nomlarini ro‘yxatga olish kabi tovar belgisi bilan bir xilligi hamda o‘xshashligi tekshirilmaydi. Shu bilan birga, tovar belgisini ro‘yxatda o‘tkazishda ham firma nomi o‘zaro qiyoslanmaydi.

Domen nomi harflar, sonlar va so‘zlar, firma nomlari esa turli belgilardan iborat bo‘ladi. Domen nomi harflar, sonlar, so‘zlardan iborat bo‘lganligi sababli uchinchi shaxslar aynan son, harf va so‘zdan iborat tovar belgilarini insofsiz ravishda domen sifatida ro‘yxatdan o‘tkazadi. Tovar belgisi bilan bir xil bo‘lgan istalgan xususiyatdagi belgilarni firma nomlari sifatida ro‘yxatdan o‘tkazish mumkin.

O‘zbekiston Respublikasining 2006-yil 18-sentabrdagi “Firma nomlari to‘g‘risida”gi Qonuni 3-moddasi birinchi qismi hamda O‘zbekiston Pespublikasi Fuqarolik kodeksining 1098-moddasi ikkinchi qismiga asosan, firma nomiga bo‘lgan huquq yuridik shaxs bo‘lgan tijoratchi tashkilot davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan vaqtdan yuzaga keladi.

Firma nomidan foydalanish huquqi toki yuridik shaxsning tugashiga qadar amalda bo‘ladi. Tovar belgisiga bo‘lgan huquq esa u ro‘yxatga olingandan boshlab o‘n yil amal qiladi. Tovar belgisi va firma nomlarining o‘zaro zid kelishi oqibatida nizoli holatlarning yuzaga kelishi insofsiz raqobatning paydo bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Firma nomining tovar belgisi bilan o‘zaro o‘xshashligi tovar bozorida insofsiz raqobatni keltirib chiqaruvchi asosiy omillardan biridir.

O‘zbekiston Respublikasining 2012-yil 6-yanvardagi “Raqobat to‘g‘risida”gi Qonuni 13-moddasiga muvofiq, bir shaxsga tegishli tovar belgisi bilan bir xil yoki o‘xshash firma nomidan foydalanish insofsiz raqobat sifatida baholanadi. Shu bilan birga, O‘zbekiston Respublikasining “Tovar belgilari, xizmat ko‘rsatish belgilari va tovar kelib chiqqan joy nomlari to‘g‘risida”gi Qonuni 10-moddasi birinchi qismi 14-bandiga muvofiq, o‘zga shaxslarga tegishli va O‘zbekiston Respublikasi hududida taniqli bo‘lgan firma nomlari (yoki ularning bir qismi)ni, agar bu nomga bo‘lgan huquq bir turdagi tovarlarni belgilash uchun tovar belgisiga doir talabnoma kelib tushgan sanadan avvalroq olingan bo‘lsa, takrorlovchi belgilar hisoblanishi belgilangan.

Firma nomining tovar belgisini takrorlash holatida muomalada bo‘lishi nafaqat uning milliy hudud doirasida, balki xalqaro maydonda muomalada bo‘lishi bilan ham o‘ziga xos tartibga solish obyekti hisoblanadi.

Tovar belgisiga o‘xshash firma nomidan insofsiz raqobat alomatlari bo‘lgan holda foydalanilishini xalqaro huquqiy tartibga solish murakkabdir. Tovar belgisi ma’lum mahsulot turi orqali muomalada bo‘ladi. Davlatlarning o‘zaro parallel import va eksport munosabatlari firma nomi va tovar belgilarining o‘xshashligi holatida muomalada bo‘lishi har ikki tarafning huquqlari buzilishiga olib keladi. Murakkab huquqiy tartibga solish munosabati hisoblangan ushbu jarayon tegishli xalqaro shartnomalar doirasida tartibga solinadi. Masalaning murakkab tomoni yuzaga kelgan nizo bo‘yicha bir tovar bozorida o‘zaro to‘qnash kelgan huquqlarning u yoki bu turini muhofaza qilishdan iborat. O‘zbekiston, afsuski, intellektual mulk huquqlarining savdo-sotiq masalalari to‘g‘risidagi kelishuv (TRIPS) a’zosi hisoblanmaydi.

Butunjahon savdo tashkilotiga a’zo bo‘lish talab qilinadigan shart intellektual mulk huquqlarining savdo-sotiq masalalari to‘g‘risidagi kelishuvga qo‘shilishdir. Konvensiyaga a’zo bo‘lish uchun “shaffof bozor” muhitini yaratish shaxsiylashtirish vositalarining kuchli himoyasini ta’minlovchi qoidalar qonunchilikda belgilanishi lozim^[10].

3. TOVAR BELGISINI HUQUQIY MUHOFAZA QILISH MEXАNIZMLАRI

Tovar belgisi ro‘yxatdan o‘tkazish orqali huquqiy jihatdan muhofaza qilinadi.

Tovar belgisi yuridik yoki jismoniy shaxs nomiga ro‘yxatdan o‘tkazilishi mumkin.

O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tovar belgilarini muhofaza qilish sohasidagi vakolatli davlat organi hisoblanadi.

Tovar belgisini ro‘yxatdan o‘tkazish uchun beriladigan talabnoma bir tovar belgisiga taalluqli bo‘lishi lozim.

Talabnomada quyidagilar bo‘lishi kerak:

tovar belgisi sifatida belgini ro‘yxatdan o‘tkazish to‘g‘risidagi ariza;

talabnomada ko‘rsatilgan belgining tasviri;

belgilarni ro‘yxatdan o‘tkazish uchun tovarlar va xizmatlarning xalqaro tasnifiga muvofiq guruhlangan, tovar belgisini ro‘yxatdan o‘tkazish so‘ralayotgan tovarlarning ro‘yxati;

tovar ishlab chiqarilgan joyni jug‘rofiy obyekt chegarasida ko‘rsatgan holda, tovar kelib chiqqan joy nomi yoki tovar kelib chiqqan joy nomidan foydalanish huquqini ro‘yxatdan o‘tkazish so‘ralayotgan tovar turining nomi hamda uning alohida xususiyatlari tavsifi.

Talabnomaga quyidagilar ilova qilinishi zarur:

talabnoma berganlik uchun patent boji to‘langanligini tasdiqlovchi hujjat;

talabnoma patent vakili orqali berilgan taqdirda, talabnoma beruvchining ishonchnomasi;

talabnoma beruvchining qayd etilgan jug‘rofiy obyektda joylashganligi va alohida xususiyatlari mazkur jo‘g‘rofiy obyektga xos tabiiy sharoitlar yoki boshqa omillar yoxud tabiiy sharoitlar va ushbu omillarning birikmasi bilan bog‘liq tovar ishlab chiqarishini tasdiqlovchi hujjatlar;

chet ellik talabnoma beruvchining tovar kelib chiqqan joyning talabnomada ifodalangan nomidan tovar kelib chiqqan mamlakatda foydalanish huquqini tasdiqlovchi hujjat.

Quyidagilar tovar belgilari sifatida ro‘yxatdan o‘tkazilmaydi:

1) davlat gerblari, bayroqlari va davlat mukofotlarining tasviri tushirilgan belgilar;

2) davlatlarning rasmiy nomlari, xalqaro yoki hukumatlararo tashkilotlarning qisqartirilgan yoki to‘liq nomlari;

3) rasmiy nazorat, kafolat tamg‘alari va namuna yo‘sinidagi tamg‘alar, muhrlar;

4) davlat xizmatlarining O‘zbekiston Respublikasida qo‘llaniladigan ajratish va farqlash belgilari tasvirlari;

5) farqlash xususiyatiga ega bo‘lmagan belgilar;

6) muayyan turdagi tovarlarning belgisi sifatida umum foydalanishda bo‘lgan belgilar;

7) umum e’tirof etilgan ramzlar va atamalar hisoblangan belgilar;

8) tovarlar, shu jumladan, ularning turi, sifati, soni, xususiyati, qanday maqsadga mo‘ljallanganligi va qiymati, shuningdek, ularning ishlab chiqariladigan yoki o‘tkaziladigan joyi va vaqtini tavsiflash uchun foydalaniladigan belgilar;

9) tovar yoki uning tayyorlovchisi xususidagi yolg‘on yoki iste’molchini chalg‘itishi mumkin bo‘lgan belgilar;

10) tovar kelib chiqqan haqiqiy joyni rasman ko‘rsatuvchi, lekin tovar boshqa hududda chiqarilayotganligi haqida yanglish tasavvur beruvchi belgilar;

11) ma’danli suvlar, vino yoki kuchli spirtli ichimliklarning asliyatini aks ettiruvchi jug‘rofiy nomlar bo‘lgan yoki shunday nomlarni ifodalovchi belgilar, mazkur joyda chiqarilmagan tovarlarni belgilash uchun ishlatilgan belgilar, shuningdek, basharti ular tarjima qilinib yoki “ko‘rinishdagi”, “turdagi”, “usuldagi” va boshqa shunga o‘xshash so‘zlar bilan qo‘shilgan holda qo‘llanilsa;

12) jamiyat manfaatlari, odamiylik va axloq qoidalariga zid bo‘lgan belgilar;

13) quyidagi belgilar:

ilgari O‘zbekiston Respublikasida boshqa shaxs nomiga ro‘yxatdan o‘tkazilgan yoki ro‘yxatdan o‘tkazishni so‘rab talabnoma berilgan, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalariga muvofiq, ro‘yxatdan o‘tkazilmay ham muhofaza qilinadigan yoki shu turdagi tovarlarga nisbatan ancha ilgariroq ustuvorlikka ega bo‘lgan tovar belgilari bilan adashtirib yuborish darajasida bir xil yoki ularga aynan o‘xshash bo‘lgan belgilar;

har qanday tovarlarga nisbatan boshqa shaxslarning belgilangan tartibda hammaga ma’lum deb e’tirof etilgan tovar belgilari bilan adashtirib yuborish darajasida bir xil yoki ularga aynan o‘xshash bo‘lgan belgilar;

qonunga muvofiq muhofaza qilinadigan geografik ko‘rsatkichlar va tovar kelib chiqqan joy nomlari bo‘lgan belgilar bilan adashtirib yuborish darajasida bir xil yoki ularga aynan o‘xshash bo‘lgan belgilar, bu belgilar har qanday tovarlarga nisbatan shunday ko‘rsatkich yoki nomdan foydalanish huquqiga ega bo‘lgan shaxs nomiga ro‘yxatdan o‘tkazilayotgan tovar belgisiga muhofaza qilinmaydigan qism sifatida kiritilgan hollar bundan mustasno;

belgilangan tartibda ro‘yxatdan o‘tkazilgan sertifikatlash belgilari bilan adashtirib yuborish darajasida bir xil yoki ularga aynan o‘xshash bo‘lgan belgilar;

14) quyidagi belgilar:

o‘zga shaxslarga tegishli va O‘zbekiston Respublikasi hududida taniqli bo‘lgan firma nomlari (yoki ularning bir qismi), agar bu nomga bo‘lgan huquq bir turdagi tovarlarni belgilash uchun tovar belgisiga doir talabnoma kelib tushgan sanadan avvalroq olingan bo‘lsa, takrorlovchi belgilar;

sanoat namunalari, agar ularga bo‘lgan huquq O‘zbekiston Respublikasida o‘zga shaxslarga tegishli bo‘lsa, takrorlovchi belgilar;

O‘zbekiston Respublikasida mashhur bo‘lgan ilmiy asarlar, adabiyot va san’at asarlarining nomlari, ularning qahramonlari yoki iboralari, san’at asarlari yoki ulardan ko‘rinishlarni mualliflik huquqiga ega bo‘lgan shaxs yoki uning huquqiy vorislari (merosxo‘rlari) roziligini olmagan tarzda takrorlovchi belgilar;

atoqli shaxslarning familiyalari, ismlari, taxalluslari va ulardan yasalgan so‘zlar, bunday shaxslarning portretlari hamda dastxatlari, basharti bular O‘zbekiston Respublikasining tarixiy va madaniy boyligi bo‘lsa, ana shu atoqli shaxslar, ularning merosxo‘rlari yoki davlat organi roziligini olmagan tarzda takrorlovchi belgilar.

Tovar belgisining ustuvorligi tovar belgisini ro‘yxatdan o‘tkazish uchun Agentlikka talabnoma berilgan sanaga qarab belgilanadi.

Tovar belgisining ustuvorligi tovar belgisini ro‘yxatdan o‘tkazish uchun birinchi talabnoma Sanoat mulkini muhofaza qilish bo‘yicha Parij konvensiyasiga qo‘shilgan davlatda berilgan sanaga qarab, basharti shu sanadan keyingi olti oy mobaynida Vazirlikka tovar belgisini ro‘yxatdan o‘tkazishga doir talabnoma tushgan bo‘lsa (konvensiya ustuvorligi), belgilanishi mumkin.

Sanoat mulkini muhofaza qilish bo‘yicha Parij konvensiyasiga qo‘shilgan davlatlardan birining hududida tashkil etilgan rasmiy xalqaro ko‘rgazmalarning yoki rasmiy deb tan olingan shunday ko‘rgazmalarning eksponatlariga qo‘yilgan tovar belgisining ustuvorligi eksponat ko‘rgazmada ochiq namoyish etila boshlangan sanaga qarab (ko‘rgazma ustuvorligi), basharti shu sanadan keyingi olti oy mobaynida Vazirlikka tovar belgisini ro‘yxatdan o‘tkazishga doir talabnoma tushgan bo‘lsa, belgilanishi mumkin.

Konvensiya yoki ko‘rgazma ustuvorligi huquqini so‘rayotgan talabnoma beruvchi qo‘yilgan talab haqqoniy ekanligini tasdiqlovchi zarur hujjatlarni ilova qilgan holda, bu haqda tovar belgisini ro‘yxatdan o‘tkazishga doir talabnomani berayotganda yoki Vazirlikka talabnoma tushganidan keyin ikki oy mobaynida ma’lum qilishi shart yoxud bu hujjatlarni tovar belgisini ro‘yxatdan o‘tkazishga doir talabnoma tushgan vaqtdan e’tiboran uch oydan kechiktirmay Vazirlikka taqdim etishi lozim.

Tovar belgisini ro‘yxatdan o‘tkazishga doir talabnomani rasmiy ekspertizadan o‘tkazish talabnoma Vazirlikka berilgan sanadan e’tiboran o‘ttiz kunlik muddat ichida amalga oshiriladi.

Rasmiy ekspertizadan o‘tkazish jarayonida tovar belgisini ro‘yxatdan o‘tkazishga doir talabnomaning mazmuni, zarur hujjatlarning mavjudligi, shuningdek, ularning belgilangan talablarga muvofiqligi tekshiriladi. Talabnoma beruvchiga rasmiy ekspertiza natijalariga binoan, Agentlikning talabnomani ko‘rib chiqish uchun qabul qilish to‘g‘risidagi yoxud qabul qilishni rad etish haqidagi qarori ma’lum qilinadi.

Talabnomada ifodalangan belgini ekspertizadan o‘tkazish tovar belgisi, tovar kelib chiqqan joy nomi va (yoki) tovar kelib chiqqan joy nomidan foydalanish huquqini ro‘yxatdan o‘tkazishga doir talabnoma ko‘rib chiqish uchun qabul qilinganligi to‘g‘risidagi qarorga muvofiq, talabnoma berilgan sanadan e’tiboran yetti oy ichida, biroq kamida olti oydan keyin Agentlik tomonidan amalga oshiriladi. Taraflarning kelishuviga ko‘ra amalga oshiriladigan muhofazaga layoqatlilik axborotini izlash o‘tkazilgan taqdirda, talabnomada ifodalangan belgining ekspertizasi talabnomani ko‘rib chiqish uchun qabul qilish to‘g‘risida qaror qabul qilingan sanadan e’tiboran bir oy ichida o‘tkaziladi.

Ekspertizadan o‘tkazish chog‘ida talabnomada ifodalangan belgining tovar belgisi “Tovar belgilari, xizmat ko‘rsatish belgilari va tovar kelib chiqqan joy nomlari to‘g‘risida”gi Qonunning 3-moddasi birinchi qismi hamda 10-moddasi (10-moddasi birinchi qismining 14-bandi bundan mustasno) qoidalariga muvofiqligi tekshiriladi.

Ekspertiza natijalariga binoan, Agentlik tovar belgisini ro‘yxatdan o‘tkazish to‘g‘risida yoxud ularni ro‘yxatdan o‘tkazishni rad etish haqida qaror qabul qiladi, talabnoma beruvchi bu xususda xabardor qilinadi.

Talabnoma beruvchi davlat ekspertizasidan o‘tkazish natijalari ustidan O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligining Apellatsiya kengashiga (bundan buyon matnda Apellatsiya kengashi deb yuritiladi) qaror qabul qilingan sanadan e’tiboran uch oy mobaynida shikoyat berishga haqli.

Talabnoma beruvchi Apellatsiya kengashining qarori ustidan qaror qabul qilingan sanadan e’tiboran olti oy mobaynida sudga shikoyat berishga haqli.

Vazirlik davlat ekspertizasidan o‘tkazish natijalari asosida, patent boji to‘langanligi haqidagi hujjat olingan sanadan e’tiboran uch ish kuni ichida tovar belgisini tegishli reyestrda ro‘yxatga oladi.

Tovar belgisi ro‘yxatga olinganligi to‘g‘risidagi ma’lumotlar Vazirlikning o‘z rasmiy veb-saytida ham joylashtiriladigan rasmiy axborotnomasida e’lon qilinadi. E’lon qilinadigan ma’lumotlar tarkibi Vazirlik tomonidan belgilanadi.

Tovar belgisiga doir guvohnoma tovar belgisi sifatida talabnomada ifodalangan belgi ro‘yxatdan o‘tkazilganligi fakti, tovar belgisining ustuvorligi va tovar egasining guvohnomada ko‘rsatilgan tovarlarga nisbatan tovar belgisiga bo‘lgan mutlaq huquqini tasdiqlaydi.

4. TOVAR BELGILARINI MUHOFAZA QILISHNING XALQARO HUQUQIY MEXANIZMLARI

Tovar belgisi sohasidagi globallashuv va xalqaro savdo tizimining rivojlanishining ikkita muhim ta’siri – jahon bozorida yaratilgan va foydalaniladigan tovar belgilari sonining keskin o‘sishi va globallashuvning tovar belgilariga oid huquq tizimining an’anaviy huquqiy normalariga bo‘lgan muammolarini keltirib chiqarmoqda. Tovar belgisiga bo‘lgan huquqlarni himoya qilishning asosiy tamoyillari, xususan, taniqli yoki mashhur tovar belgisi egalariga tegishli huquqlar mamlakatlar o‘rtasidagi jismoniy chegaralarning ahamiyatini kamaytirish va bugungi kunda axborot texnologiyalarining portlashi bilan tahdid qilmoqda.

Shu sababli mamlakatlar tovar belgilarini himoya qilish masalalari, xususan, taniqli yoki mashhur tovar belgilari bilan bog‘liq masalalar bilan shug‘ullanadigan global huquqiy tizimni qayta qurish va uyg‘unlashtirishga harakat qilishi kerak.

Hozirda esa quyidagi mavjud xalqaro konvensiya va shartnomalar tovar belgilarini xalqaro miqyosda himoya qilish uchun o‘ziga xos tizim vazifasini bajarmoqda.

1. Parij Konvensiyasi

Dastlab ichki darajada alohida ko‘rib chiqilgan intellektual mulk muammolari hozirda, asosan, hukumat tashabbuslariga kiritilib, bu borada xalqaro shartnomalar qabul qilinmoqda. “Sanoat mulkini muhofaza qilish to‘g‘risida”gi Parij Konvensiyasi a’zo davlatlarda intellektual mulk huquqlarini himoya qilishni standartlashtirish va soddalashtirish bo‘yicha birinchi xalqaro sa’y-harakatlarning natijasi bo‘ldi. Konvensiyaning asosiy maqsadi sanoat mulkini himoya qilish bo‘yicha Ittifoqni tashkil etish, patentlar, sanoat namunalari va tovar belgilarining boshqa a’zolar hududlarida patentlar, sanoat namunalari va tovar belgilarini ro‘yxatdan o‘tkazish afzalliklarini yaratish va ta’minlashdan iborat.

Parij Konvensiyasi sanoat mulkini muhofaza qilish doirasi va tamoyillari, sanoat ustuvorligi, a’zo davlatlarda Konvensiyani qo‘llash va amalga oshirish kabi asosiy masalalarni hal qiladi. Konvensiyada taniqli tovar belgilarining himoyasi haqida birinchi xalqaro eslatma mavjud. Konvensiya qoidalari ushbu sohada muhim huquq manbasiga aylandi. Ularga boshqa xalqaro shartnomalarda ham, ichki qonunchilikda ham havola qilinmoqda. Parij Konvensiyasining 6bis-moddasi uchta huquqiy masala bilan bog‘liq:

– a’zolarning taniqli tovar belgisiga bo‘lgan huquqini buzadigan har qanday belgini ro‘yxatdan o‘tkazishni rad etish yoki bekor qilish yo‘li bilan himoya qilish majburiyatlari;

– taniqli tovar belgilarini aniqlash (ro‘yxatdan o‘tgan mamlakat vakolatli organining qarori yoki belgi qo‘llaniladigan mamlakat vakolatli organining qaroriga asoslanadi);

– taniqli tovar belgilariga bo‘lgan huquqning buzilishini belgining butun yoki muhim qismini takrorlash, taqlid qilish yoki taniqli belgi bilan chalkashtirishi mumkin bo‘lgan tarjimani o‘z ichiga olgan holda belgilash.

Shunday qilib, Parij Konvensiyasi taniqli tovar belgilari va ularni himoya qilish bo‘yicha huquqning muhim fundamental manbalariga aylangan umumiy qoidalarni taqdim etdi. Biroq Konvensiya o‘zining yutuqlari bilan bir qatorda, ba’zi kamchiliklarni ham o‘z ichiga oladi:

Konvensiya faqat tovarlar uchun taniqli tovar belgilarini himoya qilishga taalluqlidir, lekin xizmat belgilari bilan bog‘liq emas;
Konvensiyada “taniqli tovar belgisi” ta’rifi berilmagan, shuning uchun uni a’zo davlat qonunchiligi ixtiyoriga qoldiradi, natijada tovar belgisini hammaga ma’lum deb belgilashda foydalaniladigan omillarning umumiyligi kam bo‘lib qoldi va ularni amalda qo‘llash qiyinchilik tug‘dirdi;
Konvensiya himoyasi faqat bir xil yoki o‘xshash tovarlarga nisbatan qo‘llaniladi, lekin bir xil yoki o‘xshash bo‘lmagan tovarlarga nisbatan qo‘llanilmaydi.

Parij Konvensiyasining birinchi muhim qoidasi shundaki, tovar belgilarini topshirish va ro‘yxatdan o‘tkazish shartlari a’zo davlatlarning qonunlari bilan belgilanishi kerak. Shunday qilib, Konvensiya tovar belgilari to‘g‘risidagi protsessual emas, balki moddiy huquqni uyg‘unlashtirish bilan bog‘liq^{^[11]}. Ushbu ro‘yxatga olish tartib-qoidalarida rad etishning eng muhim asoslaridan biri – bu Konvensiyaga muvofiq taniqli bo‘lish uchun tovar belgisining obro‘sini tasdiqlovchi yetarli dalillarning yo‘qligi hisoblanadi. Tarixiy jihatdan taniqli tovar belgilari birinchi marta 1925-yilda Gaagada bo‘lib o‘tgan qayta ko‘rib chiqish konferensiyasi natijasida paydo bo‘ldi. Bu Konvensiya matniga yangi modda – 6bis moddasi kiritildi.

1934-yilda London va yana 1958-yilda Lissabonda bo‘lib o‘tgan qayta ko‘rib chiqish konferensiyasida 6bis moddasi matniga qo‘shimcha tuzatishlar kiritildi. 6bis moddaning amaldagi matniga oxirgi marta 1967-yilda Stokgolmda boʻlib oʻtgan qayta koʻrib chiqish konferensiyasida oʻzgartirishlar kiritilgan^{^[12]}. Ushbu modda juda katta ahamiyatga ega, chunki koʻpgina mamlakatlar oʻzlarining tovar belgilari toʻgʻrisidagi qonun hujjatlarida “maʼlum boʻlgan himoya belgilarini” maxsus belgilab qoʻygan edilar.

Shunday qilib, taniqli tovar belgilarining egalari ro‘yxatdan o‘tgan tovar belgisini qayta ro‘yxatdan o‘tkazish yoki tovar belgisidan foydalanishning oldini olishga haqli bo‘lib qoladi. Agar 6bis moddasiga muvofiq, roʻyxatdan oʻtgan yoki undan foydalanish huquqiga ega boʻlgan davlatning vakolatli organi tomonidan ushbu mamlakatda taniqli boʻlgan belgining takrorlanishi, taqlidi yoki tarjimasi chalkashlikka olib kelishi mumkin boʻlsa, ushbu Konvensiyaning afzalliklaridan bir xil yoki o‘xshash tovarlar uchun foydalaniladi.

Darhaqiqat, Konvensiyaga ko‘ra, tovar belgisidan foydalanish talabi milliy qonunlarda alohida belgilanishi kerak. Biroq Parij Konvensiyasi belgi qachon taniqli bo‘lgani yoki taniqli tovar belgisini qanday aniqlashni belgilamaydi. Shu sababli taniqli tovar belgisining ta’rifi tegishli manbalarning bayonotlari, shuningdek, sharhlovchilarning dalillariga havola qilinadi. Umuman olganda, belgining taniqli yoki taniqli emasligini aniqlash uchun quyidagi omillar muhim ahamiyatga ega ekanligi umum e’tirof etilgan:

• belgining tan olinish darajasi;

• belgining qo‘llanilish darajasi va foydalanish muddati;

• belgiga berilgan reklama va oshkoralikning ko‘lami va muddati;

• yuqoridagi omillarning geografik miqyosi;

• belgining xos yoki orttirilgan farqlanish darajasi;

• tovar belgisining mutlaqlik darajasi hamda uchinchi shaxslar tomonidan bir xil yoki o‘xshash belgilardan foydalanish xarakteri va ko‘lami;

• belgilangan tovarlar yoki xizmatlarning tabiati va tovarlar yoki xizmatlar savdosi kanallari;

• tovar belgisining obro‘-e’tibori sifatli tovarlarni ifodalash darajasi;

• belgiga tegishli tijorat qiymatining hajmi.

Ta’kidlanganidek, Parij Konvensiyasida tovar belgisining taniqli deb hisoblanishi yoki hisoblanmasligini baholash uchun qo‘llaniladigan omillarga tegishli hech qanday maxsus qoidalar mavjud emas. Yuqorida qayd etilgan mezonlar milliy qonunchilikda, asosan, Parij Konvensiyasi ruhiga mos keladigan sud amaliyoti orqali olingan. Bundan tashqari, Parij Konvensiyasining 10bis moddasi 6bis moddasiga kirmasligi mumkin bo‘lgan taniqli tovar belgilari uchun insofsiz raqobatni himoya qilish jihatlarini ko‘rib chiqadi. Shunga ko‘ra, Konvensiya a’zolari “bunday mamlakatlar fuqarolarini insofsiz raqobatdan samarali himoya qilishni ta’minlashi shart”.

Ushbu modda, shuningdek, insofsiz raqobat harakatlarini quyidagi tarzda taqiqlaydi:

(I) har qanday vosita bilan chalkashliklar keltirib chiqaradigan barcha harakatlar (raqobatchining tashkil etilishi, tovarlari yoki sanoat yoki tijorat faoliyati bilan bog‘liq bo‘lgan har qanday narsa);

(II) savdo jarayonida raqobatchining korxonasi, tovarlari yoxud sanoat yoki tijorat faoliyatini obro‘sizlantirish xarakteridagi yolg‘on ayblovlar;

(III) savdo-sotiq jarayonida foydalanish jamoatchilikni tovarlarning tabiati, ishlab chiqarish jarayoni, xususiyatlari, maqsadlariga muvofiqligi yoki miqdori to‘g‘risida chalg‘itishi mumkin bo‘lgan belgilar yoki da’volar.

Shunday qilib, Parij Konvensiyasi, agar uchinchi shaxs o‘xshash tovarlar uchun bir xil yoki o‘xshash tovar belgisini ro‘yxatdan o‘tkazganligi yoki undan foydalanganligi to‘g‘risida dalillar mavjud bo‘lsa ham, ushbu tovar belgisi foydalanilmagan yoki ro‘yxatdan o‘tkazilmagan bo‘lsa ham, mamlakatda hammaga ma’lum bo‘lgan tovar belgisini himoya qiladi va bir xil yoki shunga o‘xshash tovar belgisidan insofsiz raqobatni tashkil etuvchi tarzda foydalanadi.

2. TRIPS Bitimi (1994)

1986–1994-yillardagi Urugvay raundidagi muzokaralar muhim yutuq bilan yakunlandi. Unda intellektual mulk huquqlarining savdo-sotiq bilan bog‘liq jihatlari birinchi marta xalqaro hujjatda ijro etilishi mumkin bo‘lgan, deb rasman ko‘rsatilgan. 1994-yilda Intellektual mulk huquqlarining savdo bilan bog‘liq jihatlari to‘g‘risidagi Bitimning kuchga kirishi Jahon savdo tashkiloti doirasida xalqaro savdo tizimini takomillashtirish va uyg‘unlashtirish bo‘yicha Urugvay raundidagi muzokaralar nuqtai nazaridan ancha katta muvaffaqiyat edi.

TRIPS Bitimi ko‘pincha tovarlar (GATTning an’anaviy domeni) va xizmatlar savdosi (GATS) bilan bog‘liq qoidalarga qo‘shimcha ravishda JSTning uchta “ustunlaridan” biri sifatida tavsiflanadi. TRIPS Bitimi sanoat mulkining muhim obyektlari sifatida tovar belgilarini himoya qilishni nazarda tutuvchi yetti bo‘limni o‘z ichiga oladi. Jumladan, TRIPS Bitimida “tovar belgisi” tushunchasining ta’rifi, ro‘yxatdan o‘tkazish tartib-qoidalarini o‘tkazishni rad etish asoslari, ro‘yxatdan o‘tkazilgunga qadar tovar belgilaridan foydalanishga qo‘yiladigan talablar, tovar belgisi sifatida ro‘yxatdan o‘tkazilishi mumkin bo‘lgan tovarlar va xizmatlarning xususiyati hamda protsessual talablar haqida so‘z boradi. Taniqli tovar belgilarini himoya qilish bilan bog‘liq masalalar TRIPSning 16-moddasida ko‘rsatilgan. TRIPS Parij Konvensiyasining 6bis moddasiga asosan, uning qoidalarini kuchaytirish va kengaytirish orqali samaraliroq ishlab chiqilgan.

Unga ko‘ra, taniqli tovar belgilarini himoya qilish ham tovarlar, ham xizmatlarga nisbatan qo‘llanilishi mumkin. Ushbu kengaytma Parij Konvensiyasiga taalluqli bo‘lgan TRIPSlarning eng muhim qoidalaridan biridir, chunki xizmat ko‘rsatish belgilari xalqaro savdo uchun tobora muhim ahamiyat kasb etib, global savdo tizimining rivojlanishiga hissa qo‘shmoqda edi. Ikkinchidan, tovar belgisining taniqliligini aniqlash uchun aʼzo davlatlar tovar belgisi toʻgʻrisidagi jamoatchilikning tegishli sektoridagi bilimlari, shu jumladan, tegishli aʼzoning tovar belgisi natijasida olingan bilimlarini hisobga olishlari shart bo‘lib qoldi.

Shunday qilib, TRIPS Bitimi jahon miqyosida taniqli tovar belgilarini himoya qilishda muhim qadam sifatida qaralishi mumkin. Shuni ta’kidlash kerakki, bu bitim taniqli tovar belgilarini himoya qilish uchun faqat minimal standartlarni belgilaydi. TRIPS bitimi taniqli tovar belgilarini himoya qilish uchun asosiy minimum sifatida ko‘rib chiqilishi va JST a’zolari o‘zlarining muayyan sharoitlariga qarab himoyani kengaytirishlari mumkin^{^[13]}.

3. Madrid Bitimi va Madrid Protokoli

Belgilarni xalqaro ro‘yxatga olish to‘g‘risidagi Madrid Bitimi 1891-yil 14-aprelda Parij Ittifoqining birinchi to‘rtta davlati tomonidan imzolangan. Ushbu Bitim tovar belgilarini xalqaro ro‘yxatga olish bo‘yicha maxsus Ittifoq tuzishga qaratilgan. U aʼzo davlatlarda tovar belgilarini roʻyxatdan oʻtkazish tez va samarali amalga oshirilishini taʼminlash uchun qulayliklar yaratish orqali faqat tovar belgilarini qoʻllash va roʻyxatdan oʻtkazish boʻyicha ishlarni boshqaradi. U to‘g‘ridan-to‘g‘ri taniqli tovar belgilarini himoya qilishga taalluqli muhim qoidalarni o‘z ichiga olmaydi. Shuni yodda tutish lozimki, Madrid Bitimi faqat protsessual masalalar bilan bog‘liq. Biroq ushbu Bitim, shuningdek, taniqli tovar belgisini himoya qilishga oid 31-moddani ham o‘z ichiga oladi. Ushbu qoidaga ko‘ra, a’zo mamlakatlarga “Sanoat mulkini muhofaza qilish to‘g‘risida”gi Parij Konvensiyasida, shu jumladan, himoya qilinadigan belgilarni ro‘yxatga olish bo‘yicha belgilangan asoslar bo‘yicha belgilarni ro‘yxatdan o‘tkazish yoki belgilarning himoyasini sertifikatlash to‘g‘risidagi arizani rad etishga ruxsat beriladi. Bunday xalqaro ro‘yxatga olish a’zo davlatlarning vakolatli milliy organi tomonidan istalgan vaqtda uning hududiga nisbatan (to‘liq yoki qisman) bekor qilinishi mumkin. Shu bilan birga, ro‘yxatga olingan belgilar egalariga o‘z huquqlarini belgilash va himoya qilish uchun o‘z vaqtida imkoniyat berilishi kerak.

Madrid Bitimi tovar belgilarini xalqaro ro‘yxatga olish tizimida muhim huquqiy hujjat bo‘lsa-da, uning qoidalari hamma davlatlarga ham ma’qul kelmadi. Shuning uchun ko‘plab davlatlar, xususan, Yevropa mamlakatlari yangi, samaraliroq qonunchilik bazasini izlashdi. Natijada 1989-yilda Butunjahon intellektual mulk tashkilotining kuchli ko‘magida Madrid Protokoli qabul qilindi. Umuman olganda, Madrid Bitimi va Madrid Protokolining umumiy xususiyatlari shundan iboratki, ularning ikkalasi ham ilgari mavjud bo‘lgan sof milliy tizimlarga qo‘shimcha ravishda xalqaro tovar belgilarini ro‘yxatga olish tizimini yaratish va osonlashtirishga qaratilgan. Ikkala hujjatda tovar belgilarini himoya qilishni bevosita tartibga soluvchi muhim qoidalar mavjud emas. Shuningdek, himoya muddatlari, rad etish muddatlarini uzaytirish, ro‘yxatdan oʻtkazish yigʻimlari va rasmiy tillar kabi muayyan tartib-qoidalar tafsilotlari boʻyicha ham ikkalasi oʻrtasida farqlar mavjud.

4. BIMT Tavsiyanomalari

1967-yilda Butunjahon intellektual mulk tashkiloti (BIMT) tomonidan intellektual mulk huquqlarini xalqaro himoya qilish bilan shug‘ullanish uchun tashkil etilgan. BIMTning maqsadi davlatlar oʻrtasidagi hamkorlik orqali va, kerak boʻlganda, boshqa xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlikda butun dunyoda intellektual mulkni himoya qilishga koʻmaklashishdan iborat. BIMT, shuningdek, Parij va Bern Konvensiyalari hamda Parij Ittifoqi aʼzolari tomonidan tuzilgan kichik shartnomalar asosida yaratilgan intellektual mulk uyushmalari oʻrtasida maʼmuriy hamkorlikni taʼminlashga qaratilgan.

Hozirgi vaqtda taniqli tovar belgilarini himoya qilish bo‘yicha xalqaro huquqiy rejim Parij Konvensiyasi va TRIPS Bitimi orqali ta’sir ko‘rsatmoqda. Biroq Parij Konvensiyasi ham, TRIPS Bitimi ham faqat umumiy tamoyillar va minimal standartlarni taqdim etadi. Taniqli tovar belgilarini himoya qilish qoidalarining tafsilotlari va tovar belgisi hammaga ma’lum yoki yo‘qligiga nisbatan qo‘llaniladigan ta’riflar a’zolarning ichki qonunchiligiga qoldiriladi. Biroq bu qonunlar juda katta farq qilar edi. Shu sababli 1995-yilda BIMT taniqli tovar belgilarini aniqlash standartlari va taniqli tovar belgilarini yanada samaraliroq tatbiq etish hamda himoya qilish choralarini ko‘rib chiqish maqsadida taniqli tovar belgilari bo‘yicha ekspertlar qo‘mitasini tuzdi. Keyinchalik ushbu maqsadga erishish uchun tovar belgilari, sanoat namunalari va geografik ko‘rsatkichlar to‘g‘risidagi qonunlar bo‘yicha doimiy komissiya tashkil etildi.

1999-yil sentabrda Parij Ittifoqi va BIMT Bosh Assambleyalari birgalikda Parij Konvensiyasi va TRIPS Bitimi boʻyicha taniqli tovar belgilarini himoya qilishga oid tegishli qoidalarni aniqlashtirish va oʻzgartirishga qaratilgan 6 ta moddadan iborat oʻzlarining qo‘shma tavsiyalarini qabul qildilar. Ushbu hujjat quyidagi tavsiyalarni beradi:

• tovar belgisining taniqli yoki taniqli emasligini aniqlash uchun mamlakatlarning vakolatli organlari tomonidan ko‘rib chiqilishi kerak bo‘lgan mezonlarning bajarilmasligini ro‘yxatga olish;

• jamoatning tegishli sektorlariga havolani aniq ko‘rsatish;

• tovar belgisi taniqli belgi ekanligini aniqlash uchun zarur bo‘lmagan bir qator omillarni sanab o‘tish;

• tovar belgisini tovar belgisi sifatida qabul qilish mezonlarini taqdim etish (taniqli tovar belgisi bilan ziddiyatga ega bo‘lish);

• taniqli tovar belgisi va biznes identifikatorlari, shuningdek, taniqli tovar belgisi va domen nomi o‘rtasida har qanday ziddiyat yuzaga kelganda qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan sanksiyalar yoki jazolarni ta’minlash.

Qo‘shma tavsiyalarning asosiy ahamiyati shundan iboratki, taniqli tovar belgisining aniq ta’rifi mavjud bo‘lmasa-da, ular birinchi marta BIMT orqali chiqarilgan xalqaro hujjat doirasida a’zolar tomonidan taniqli tovar belgisini aniqlashda qo‘llaniladigan mezonlarni o‘rnatmoqda.

5. Tovar belgilariga oid xalqaro shartnoma

Tovar belgilariga oid xalqaro shartnoma (“TLT 1994”) 1994-yilda tuzilgan. U barcha davlatlar, BIMT aʼzolari va ayrim hukumatlararo tashkilotlar uchun ochiqdir. Tovar belgilariga oid xalqaro shartnomaning asosiy maqsadi milliy va mintaqaviy tovar belgilarini ro‘yxatga olish tartib-qoidalarini yengillashtirishdan iborat. Bu ro‘yxatga olish tartib-qoidalarining ayrim xususiyatlarini soddalashtirish va uyg‘unlashtirish, tovar belgilariga ariza berish va ko‘plab yurisdiksiyalarda tovar belgilarini ro‘yxatdan o‘tkazishning sodda va oddiy tartibini yaratishni o‘z ichiga oladi. Shartnoma milliy tovar belgilari idoralari oldidagi protseduralarga taalluqlidir. Ularni uchta asosiy bosqichga bo‘lish mumkin:

ro‘yxatga olish uchun arizalar;
ro‘yxatdan o‘tgandan keyingi o‘zgartirishlar;
uzaytirish.

Garchi 1994-yildagi “Tovar belgilariga oid xalqaro shartnoma”da taniqli yoki mashhur tovar belgilariga aloqador maxsus qoidalar boʻlmasa ham, u taniqli yoki mashhur tovar belgilarini roʻyxatdan oʻtkazish uchun muhim xalqaro huquqiy manba hisoblanadi.

Mazkur qismga yakuniy xulosa qiladigan bo‘lsak, tovar belgisiga bo‘lgan huquqni muhofaza qilishga doir xalqaro tizimlar yillar davomida doimo diqqat markazda bo‘lib keldi. Binobarin, ularni rivojlantirish, mukammallashtirish va optimallashtirishga bo‘lgan urinishlar hech qachon to‘xtab qolmadi. Global zamonning ushbu sohada keltirib chiqarayotgan yangidan-yangi muammolari o‘rganildi va tahlil qilindi. Hech shubhasiz, hozir ham tegishli masalalar butun dunyo hamjamiyati tomonidan tadqiq qilinmoqda va samarali bo‘lishi kutilayotgan islohotlar amalga oshirilmoqda.

5. TOVAR BELGISINI MADRID TIZIMI ORQALI MUHOFAZA QILISH JARAYONI

Bugungi global iqtisodiyot katta va kichik biznes egalariga o‘z milliy chegaralaridan tashqarida tovar va xizmatlarni sotish imkoniyatlari dunyosini taqdim etmoqda. Globallashuv va texnologik o‘zgarishlar hatto eng kichik korxonalarga ham eksport bozorlariga misli ko‘rilmagan kirish imkoniyatini berdi. Vaholanki, xalqaro bozorlarda faoliyat yuritish jahon sahnasida raqobatlashish demakdir.

Raqobatbardosh bozorda kuchli brend eng yaxshi tijorat aktivi bo‘lishi mumkin. Bu esa, o‘z navbatida, iste’molchilarning sodiqligini shakllantirish va yuqori narxlarni boshqarishga yordam beradi. Iste’mol tovarlari va xizmatlariga bo‘lgan talab ham shunga o‘xshash, ko‘pincha noqonuniy nusxa ko‘chiriladigan mahsulotlarning doimiy o‘sib borayotgan taklifini yaratadi. Mahsulot va xizmatlarni raqobatchilarnikidan himoya qilish va farqlash uchun belgini xalqaro miqyosda ro‘yxatdan o‘tkazish xorijdagi tijorat manfaatlarini himoya qilishdagi birinchi qadam va har qanday muvaffaqiyatli global biznes strategiyasining ajralmas qismidir.

Avvalo, Madrid tizimi haqida batafsil ma’lumotga ega bo‘lishdan oldin Butunjahon intellektual mulk tashkilotining intellektual mulk sohasidagi o‘rniga to‘xtalib o‘tishimiz lozim. Chunki Madrid tizimining o‘zi BIMT ajralmas bir qismini tashkil qiladi. BIMT umumiy intellektual mulk (IP) vositalari, xizmatlari, standartlari, maʼlumotlar bazalari va platformalarini ishlab chiqish uchun intellektual mulk idoralari, foydalanuvchilar va boshqa manfaatdor tomonlar bilan hamkorlik qiladi. Ushbu texnik infratuzilma IP muassasalariga yanada samarali hamkorlik qilish va foydalanuvchilariga yanada samarali xizmatlar taqdim etishda yordam berish uchun mo‘ljallangan. Shuningdek, butun dunyo bo‘ylab innovatorlar va axborot izlovchilarga IP tizimidagi bilimlardan erkin foydalanish imkonini beradi. BIMT intellektual mulk huquqlarining to‘liq spektri bo‘yicha inson salohiyatini oshirishni ta’minlaydi^{^[14]}.

Butunjahon intellektual mulk tashkiloti intellektual mulkni ilgari surish bo‘yicha yetakchi global forumdir. BIMT innovatsiyalarga biznes investitsiyalarini himoya qilishga yordam berish uchun sifatli global IP xizmatlarini taqdim etish orqali transmilliy korporatsiyalardan tortib kichik va o‘rta korxonalargacha butun dunyo bo‘ylab biznesni qo‘llab-quvvatlaydi. Madrid tizimi esa Shveysariyaning Jeneva shahridagi Butunjahon intellektual mulk tashkilotining Xalqaro byurosi tomonidan boshqariladi. Belgilarni xalqaro ro‘yxatga olish xizmati (Madrid tizimi) bir nechta mamlakatlarda belgilarni himoya qilishning oddiy, arzon va samarali vositalarini taqdim etadi. O‘tgan 120 yil ichida Madrid tizimi biznes subyektlariga butun dunyo bo‘ylab milliondan ortiq belgilarni himoya qilishga yordam berdi^{^[15]}.

Madrid tizimi jahon savdosining 80 foizdan ortig‘ini tashkil etuvchi bozorlardagi faoliyatni qo‘llab-quvvatlovchi yagona global ro‘yxatga olish usulidir. Tizim bir vaqtning o‘zida o‘z a’zolarining hududlarida, shu jumladan, Yevropa Ittifoqi (YeI), rivojlangan mamlakatlarning ko‘pchiligi hamda ko‘plab rivojlanayotgan va o‘tish davridagi mamlakatlarda himoya qilishni taklif qiladi. Madrid Bitimi yoki Madrid Protokoli (rasmiy ravishda belgilarni xalqaro ro‘yxatga olish uchun Madrid tizimi) butun dunyo bo‘ylab bir nechta yurisdiksiyalarda tovar belgilarini ro‘yxatga olishni osonlashtiradigan asosiy xalqaro tizimdir. Uning huquqiy asosini 1891-yildagi “Belgilarni xalqaro ro‘yxatga olish to‘g‘risida”gi Madrid Bitimi, shuningdek, Madrid Bitimiga oid Protokol (1989), ya’ni ko‘p tomonlama shartnoma tashkil etadi.

Madrid tizimi alohida yurisdiksiyalarda tovar belgilarini ro‘yxatdan o‘tkazish to‘plamini olishning markazlashtirilgan boshqaruv tizimini ta’minlaydi. Xususan, Madrid tizimi orqali ro‘yxatdan o‘tish Yevropa Ittifoqining tovar belgisi tizimidagi kabi yagona ro‘yxatga olishni yaratmaydi, aksincha, markaziy tarzda boshqarilishi mumkin bo‘lgan xalqaro ro‘yxatga olish orqali milliy huquqlar to‘plamini yaratadi.

Madrid tizimi dunyoning ko‘plab mamlakatlarida tovar belgisi himoyasini olish mexanizmini taqdim etadi, bu har bir mamlakatda yoki manfaatlar yurisdiksiyasida alohida himoya izlashdan ko‘ra samaraliroqdir. Mamlakatlarning keng doirasini qamrab oladigan yagona ro‘yxatga olish imkoniyati mustaqil milliy ro‘yxatga olish portfelidan farqli o‘laroq, u portfelni boshqarish va xarajatlarni tejash nuqtai nazaridan afzalliklar beradi.

A’zolar

“Sanoat mulkini muhofaza qilish to‘g‘risida”gi Parij Konvensiyasining har qanday a’zo davlati Madrid Bitimi, Protokoli yoki ikkalasining ishtirokchisi bo‘lishi mumkin. Ikkala shartnoma parallel va mustaqil bo‘lib, davlatlar ulardan biri yoki ikkalasiga rioya qilishlari mumkin. Madrid tizimiga kiruvchi davlatlar va tashkilotlar birgalikda Ahdlashuvchi Tomonlar deb ataladi. Tizim belgilangan Ahdlashuvchi Tomonlarning har birida amal qiladigan xalqaro ro‘yxatdan o‘tish orqali tovar belgisini ko‘plab mamlakatlarda himoya qilish imkonini beradi.

Shveysariyaning Jeneva shahridagi Butunjahon intellektual mulk tashkiloti tomonidan markazlashtirilgan holda boshqariladigan tizim 112 ta a’zo, shuningdek, 128 ta davlatni qamrab oladi^{^[16]}. Bundan tashqari, belgilarni ro‘yxatga olish bo‘yicha o‘z vakolatxonasiga ega bo‘lgan hukumatlararo tashkilot Protokol ishtirokchisi bo‘lishi mumkin. Ratifikatsiya yorliqlari yoki qo‘shilish to‘g‘risidagi hujjatlar BIMT Bosh direktoriga saqlash uchun topshirilishi kerak. Dastlabki Bitim 55 a’zodan iborat bo‘lib, ularning barchasi bugungi kunda Protokolning ishtirokchisidir. “Madrid Ittifoqi” atamasi Bitim yoki Protokol (yoki ikkalasi) ishtirokchisi boʻlgan yurisdiksiyalarni tavsiflash uchun ishlatilishi mumkin. Protokolning bitimdan ko‘ra mashhurroq bo‘lishining asosiy sababi shundaki, Protokol Madrid tizimiga bir qator o‘zgarishlar kiritdi, bu esa uning tovar belgisi egalari uchun foydaliligini sezilarli darajada oshirdi.

Qidiruv tizimi

Madrid tizimida ROMARIN (Madrid monitor) xalqaro tovar belgisining ma’lumotlar bazasi mavjud. Ma’lumotlar bazasi oddiy qidiruv va kengaytirilgan qidiruv interfeyslariga ega. ROMARIN hozirda amalda bo‘lgan yoki oxirgi olti oy ichida muddati tugagan barcha xalqaro ro‘yxatga olishlarni o‘z ichiga oladi. Shuningdek, u Xalqaro byuro tomonidan qabul qilingan, ammo xalqaro belgilar reyestrida hali qayd etilmagan xalqaro arizalar va keyingi belgilarga oid maʼlumotlarni ham qamraydi. Biznes egalari, o‘z navbatida, raqobatchilarning nima qilayotgani, shuningdek, qanday belgilar allaqachon qayd etilgani va ular qaysi tovarlar va xizmatlar uchun ekanini ko‘rishlari mumkin.

Xalqaro ro‘yxatga olish jarayoni

Xalqaro ro‘yxatga olish to‘g‘risidagi ariza (xalqaro ariza) faqat Bitim yoki Protokolning Ahdlashuvchi Tomoni bilan muassasa, yashash joyi yoki fuqaroligi bo‘yicha aloqaga ega bo‘lgan jismoniy yoki yuridik shaxs tomonidan berilishi mumkin. Belgi xalqaro talabnomaning predmeti bo‘lishi mumkin, agar u talabnoma beruvchi zarur aloqalarga ega bo‘lgan Ahdlashuvchi Tomonning tovar belgisi idorasida ro‘yxatdan o‘tgan bo‘lsa (kelib chiqish idorasi deb yuritiladi). Biroq agar barcha belgilashlar Protokolga muvofiq amalga oshirilgan bo‘lsa, xalqaro ariza oddiygina kelib chiqish idorasiga ro‘yxatdan o‘tish uchun berilgan arizaga asoslanishi mumkin. Xalqaro talabnoma BIMT Xalqaro byurosiga kelib chiqish idorasi vositachisi orqali taqdim etilishi kerak^{^[17]}.

Xalqaro ro‘yxatga olish uchun ariza himoya so‘raladigan bir yoki bir nechta Ahdlashuvchi Tomonlarni belgilashi kerak. Qo‘shimcha belgilashlar keyinchalik amalga oshirilishi mumkin. Ahdlashuvchi Tomon, agar u vakolatxonasi kelib chiqish idorasi bo‘lgan Ahdlashuvchi Tomon bilan bir xil shartnomaning ishtirokchisi bo‘lsa, tayinlanishi mumkin. Muayyan Ahdlashuvchi Tomonni belgilash qaysi shartnoma manfaatdor Ahdlashuvchi Tomonlar uchun umumiy bo‘lishiga qarab Bitim yoki Protokol bo‘yicha amalga oshiriladi. Agar ikkala Ahdlashuvchi Tomon Bitim va Protokolning ishtirokchisi bo‘lsa, belgilanish Protokol bilan tartibga solinadi.

Xalqaro arizalar ingliz, fransuz yoki ispan tillarida topshirilishi mumkin. Agar kelib chiqish idorasi ushbu tillardan biri yoki ikkitasini tanlashni cheklamasa, ariza qaysi shartnoma yoki shartnomalar tomonidan tartibga solinishidan qat’i nazar topshiriladi. Xalqaro talabnomani topshirish uchun asosiy toʻlov toʻlanishi shart. Biroq Protokolning Ahdlashuvchi Tomonidan biri, agar u Protokolga muvofiq belgilangan bo‘lsa, qo‘shimcha to‘lov miqdori manfaatdor Ahdlashuvchi Tomon tarafidan belgilanadigan, lekin belgilangan miqdordan yuqori bo‘lmasligi mumkin bo‘lgan individual yig‘imga almashtirilishini e’lon qilishi mumkin. Xalqaro byuro xalqaro talabnomani olgandan so‘ng u Protokol va uning Nizomlari talablariga muvofiqligini tekshiradi. Ushbu ekspertiza rasmiyatchiliklar, shu jumladan, tovarlar yoki xizmatlar ro‘yxatining tasnifi va tushunarliligi bilan cheklanadi. Bu o‘rinda Madrid tizimida amal qiladigan Nitsa tasnifi (klassifikatsiyasi) nazarda tutilmoqda.

Tovarlar va xizmatlarning xalqaro tasnifi (Nitsa tasnifi) tovar belgilarini ro‘yxatdan o‘tkazish maqsadida tovarlar va xizmatlarni tasniflash tizimidir. U har besh yilda bir marta yangilanadi va tizimning soʻnggi nusxasi mahsulotlarni 45 ta sinfga guruhlaydi (1-34-sinflar tovarlar va 35-45-sinflar xizmatlarni oʻz ichiga oladi)^{^[18]}. Tizim ko‘plab mamlakatlarda tan olinganligi sababli bu xalqaro miqyosda tovar belgilariga murojaat qilishni yanada soddalashtirilgan jarayonga aylantiradi.

Shundan so‘ng agar talabnomada qoidabuzarliklar bo‘lmasa, Xalqaro byuro ushbu belgini Xalqaro reyestrga kiritadi, xalqaro ro‘yxatga olish to‘g‘risidagi ma’lumotlarni BIMTning Xalqaro belgilar to‘g‘risidagi axborotnomasida (keyingi o‘rinlarda “Gazete” deb yuritiladi) e’lon qiladi va bu haqda har bir tayinlangan Ahdlashuvchi Tomonni xabardor qiladi. Mohiyatga oid har qanday masala, masalan, belgi himoyaga loyiqmi yoki u muayyan Ahdlashuvchi Tomonda ilgari ro‘yxatga olingan belgiga zid keladimi, ushbu Ahdlashuvchi Tomonning tovar belgisi idorasi tomonidan amaldagi milliy qonunchilikka muvofiq belgilanadi. Gazete elektron shaklda (e-Gazette) Madrid tizimining veb-saytida mavjud.

Jarayonning keyingi bosqichida har bir tayinlangan Ahdlashuvchi Tomon idorasi himoya berish to‘g‘risida bayonot beradi. Shu bilan birga, tayinlangan Ahdlashuvchi Tomonlar xalqaro ro‘yxatga olishni o‘zlarining ichki qonunchiligiga muvofiqligini tekshirganda, ba’zi muhim qoidalarga rioya qilingan bo‘lmasa, ular o‘z hududida himoya qilishni rad etishga haqli. Har qanday bunday rad etish, shu jumladan, unga asoslangan sabablar ko‘rsatilgan holda, odatda, xabar qilingan kundan boshlab 12 oy ichida Xalqaro byuroga yetkazilishi kerak. Biroq Protokolning Ahdlashuvchi Tomoni, agar u Protokol bo‘yicha belgilangan bo‘lsa, bu muddat 18 oygacha uzaytirilishini e’lon qilishi mumkin. Ushbu Ahdlashuvchi Tomon, shuningdek, 18 oylik muddatdan keyin ham e’tirozga asoslangan rad etish Xalqaro byuroga yetkazilishi mumkinligini e’lon qilishi mumkin. Rad etish to‘g‘risida ro‘yxatdan o‘tish egasi yoki egasining Xalqaro byurodagi vakiliga xabar qilinadi, Xalqaro reyestrda qayd etiladi va Gazeteda e’lon qilinadi. Rad etishdan keyingi protsedura (masalan, apellatsiya yoki ko‘rib chiqish) tegishli Ahdlashuvchi Tomonning vakolatli ma’muriyati, sudi hamda uning egasi tomonidan Xalqaro byuro ishtirokisiz bevosita amalga oshiriladi. Biroq rad etish to‘g‘risidagi yakuniy qaror Xalqaro byuroga yetkazilishi kerak, shunda u qarorni qayd etadi va e’lon qiladi.

Har bir tayinlangan Ahdlashuvchi Tomonda xalqaro ro‘yxatga olishning ta’siri xalqaro ro‘yxatdan o‘tgan kundan boshlab, xuddi shu belgi to‘g‘ridan-to‘g‘ri ushbu Ahdlashuvchi Tomon idorasiga saqlash uchun topshirilgandek bo‘ladi. Agar amaldagi muddat ichida rad etilmasa yoki Ahdlashuvchi Tomon tarafidan dastlab bildirilgan rad etish keyinchalik qaytarib olinsa, belgi xalqaro ro‘yxatga olingan kundan boshlab himoyalangan bo‘lsa, xuddi shunday bo‘ladi.

Xalqaro ro‘yxatga olish 10 yil davomida amal qiladi. Belgilangan to‘lovlarni to‘lash sharti bilan u keyingi 10 yil muddatga uzaytirilishi mumkin. Himoya tovarlar yoki xizmatlarning bir qismi yoki barchasiga nisbatan cheklanishi yoki faqat belgilangan Ahdlashuvchi Tomonlarning ayrimlariga nisbatan rad etilishi mumkin. Xalqaro ro‘yxatga olish belgilangan Ahdlashuvchi Tomonlarning hammasi yoki ayrimlari hamda ko‘rsatilgan tovarlar yoki xizmatlarning barchasi yoki ayrimlariga nisbatan o‘tkazilishi mumkin. Madrid tizimi foydalanuvchilarining ishini yengillashtirish uchun Xalqaro byuro Madrid Bitimi va Madrid Protokoli bo‘yicha belgilarni xalqaro ro‘yxatga olish haqida qo‘llanma nashr etadi.

Xususiyatlari

Madrid tizimi – bu tovar belgisi uchun xalqaro ariza berishda xayolga keladigan birinchi yo‘l. To‘g‘ri, ko‘pchilik ushbu tizim yordamida global tovar belgisi himoyasini olish mumkin, deb o‘ylashadi. Biroq, birinchi navbatda, Madrid Protokoliga hamma davlatlar ham a’zo emas. U yirik davlatlarni o‘z ichiga oladi, biroq Protokolga qo‘shilmagan kamida 50 ta davlat mavjud. Shu bois uni himoya qilish uchun a’zo bo‘lmagan mamlakatlarda milliy protsedura bo‘yicha hali ham belgini topshirish imkoni mavjud. Ikkinchidan, ro‘yxatga olish jarayonini boshlash uchun bajarilishi kerak bo‘lgan Madrid Protokolidan foydalanish talablari mavjud. Belgilarni xalqaro ro‘yxatga olish uchun Madrid tizimi brend egalariga tizimning turli a’zo davlatlarida bitta protsedura, bir tilda va bitta to‘lovlar to‘plami orqali himoyani qo‘llash imkonini beradi. Ammo himoya darajalari har xil bo‘lishi mumkin va jarayon kamchiliklardan xoli emas. Ushbu o‘rinda dastlab Madrid tizimi afzalliklarini bayon qilamiz va so‘ngra uning kamchiliklarini yoritib o‘tamiz.

Afzalliklar

(i) Oddiy ariza berish tartiblari

Ariza kelib chiqish idorasi tomonidan belgilangan tildan foydalangan holda, yagona shaklda (rasmiy shakl MM2) tayyorlanadi va Xalqaro Byuroga kelib chiqish idorasi orqali taqdim etiladi. Shu sababli ariza beruvchilar subyekt davlatiga mahalliy vakil orqali to‘g‘ridan-to‘g‘ri ariza topshirish tartib-qoidalari bilan solishtirganda, subyekt davlati ko‘rsatgan tilda oddiy va oson protsedura yordamida ariza topshirishlari mumkin. Bundan tashqari, bitta xalqaro talabnomada ariza beruvchi himoya olishni xohlaydigan bir nechta tayinlangan shartnoma tuzuvchi tomonlarni ko‘rsatishi mumkin va shuning uchun har bir mamlakatda ariza berish shart emas. Bundan tashqari, to‘g‘ridan-to‘g‘ri ariza berish holatlarida, notarius yoki konsullik autentifikatsiyasini vakil bilan birga taqdim etishni talab qiladigan davlatlar mavjud, bu esa protseduralarni qiyinlashtiradi. Xalqaro talabnomada esa ushbu hujjatlarni tayyorlash va topshirish shart emas.

(II) Xarajatlarni qisqartirish

Arizani to‘ldirishda har doim ham mahalliy vakilni tayinlash va arizani belgilangan shartnoma tuzuvchisi tiliga tarjima qilish shart emas. Shuning uchun xarajatlarni kamaytirish mumkin. Huquqni yangilash holatlarida har bir mamlakat uchun alohida tartib-qoidalar qabul qilish majburiy emas, balki Xalqaro Byuroning xalqaro ro‘yxatini yangilash kerak. Shunday qilib, xarajatlarni tejash mumkin.

(III) Huquqlarni nazorat qilishni markazlashtirish

Xalqaro ro‘yxatga olish Xalqaro Byuroning xalqaro reyestri tomonidan nazorat qilinadi. Shuning uchun, yuqorida aytib o‘tilganidek, har bir mamlakat uchun yangilash, huquq egasi nomini o‘zgartirish, ro‘yxatdan o‘tishni o‘tkazish va hokazo tartib-qoidalarini amalga oshirish talab qilinmaydi. Shuningdek, xalqaro ro‘yxatdan o‘tgandan so‘ng himoyaga muhtoj bo‘lgan Ahdlashuvchi Tomonni belgilash va himoya hududini kengaytirish mumkin.

(IV) Huquqni tezda o‘rnatish

Agar xalqaro ro‘yxatga olishni himoya qilishni rad etish uchun sabablar mavjud bo‘lsa, tayinlangan Ahdlashuvchi Tomonning idorasi Xalqaro Byuro tomonidan yuborilgan belgilash to‘g‘risidagi bildirishnomadan keyin bir yil yoki agar deklaratsiya mavjud bo‘lsa, 18 oy ichida Xalqaro Byuroga rad etish to‘g‘risida bildirishnoma yuborishi shart. Agar muddat ichida rad etish to‘g‘risida bildirishnoma berilmasa, xalqaro ro‘yxatga olish ko‘rib chiqilayotgan Ahdlashuvchi Tomon tarafidan himoya qilinadi. Shuning uchun, agar talabnoma beruvchi ariza topshirsa, xalqaro ro‘yxatga olish uchun ariza beruvchi tayinlash to‘g‘risida xabar berilgandan keyin bir yil yoki 18 oy ichida imtihon natijalarini olishi mumkin.

Kamchiliklar

Madrid Protokolidan foydalanishda foydalanuvchilar uchun ba’zi kamchiliklar mavjud.

(I) Asosiy ro‘yxatga olish yoki asosiy arizaning talab qilinishi

Madrid tizimining asosiy konsepsiyasi o‘z mamlakatida ro‘yxatga olingan (qo‘llaniladigan) tovar belgilarini himoya qilish hududini kengaytirishdan iborat. Shu sababli Madrid Protokolidan foydalanish holatlarida asosiy ro‘yxatdan o‘tishda o‘z mamlakatida asosiy ariza talab qilinadi va quyidagi talablar ham bajarilishi kerak:

Huquq egasi yoki arizachining shaxsi

Xalqaro talabnoma asosiy roʻyxatga olish yoki asosiy ariza bilan bir xil boʻlgan huquq egasi yoki talabnoma beruvchi tomonidan topshirilishi kerak.

Belgilarning identifikatori

Xalqaro ro‘yxatga olish yoki ariza ostidagi belgi mamlakatdagi asosiy ro‘yxatga olish yoki ariza berish belgisi bilan bir xil bo‘lishi kerak. Belgilarning identifikatsiyasiga qo‘yiladigan talablari qat’iy talqin qilinadi. Shuning uchun Madrid tizimidan foydalanish belgini mamlakat bo‘yicha o‘zgartirish orqali qo‘llaniladigan holatlarga mos kelmaydi.

Xalqaro ro‘yxatga olish va qo‘llash uchun ko‘rsatilgan tovarlar va ko‘rsatilgan xizmatlar doirasi

Xalqaro roʻyxatga olish hamda qoʻllash boʻyicha tovarlar va xizmatlar koʻlami asosiy roʻyxatdan oʻtish yoki asosiy ilovaning tovarlar va xizmatlar koʻlami bilan bir xil yoki ushbu doirada boʻlishi kerak. Shuning uchun, agar ariza beruvchi chet elda asosiy ro‘yxatga olish va asosiy arizada ko‘rsatilmagan tovarlar va xizmatlarni ishlab chiqishni xohlasa, Madrid Protokoli unga mos kelmaydi.

(II) Asosiy ro‘yxatga olish va asosiy dasturga bog‘liqlik

Agar o‘z mamlakatida asosiy ro‘yxatga olish yoki ariza berish rad etilsa, haqiqiy emas deb topilsa, bekor qilingan, rad etilgan yoki xalqaro ro‘yxatga olingan kundan boshlab besh yil ichida to‘xtatilgan bo‘lsa, xalqaro ro‘yxatga olish ham bekor qilinadi. Agar tovarlar va xizmatlar o‘zgartirishlar tufayli cheklangan bo‘lsa, cheklangan qism xalqaro ro‘yxatga olingan tovarlar va xizmatlar ro‘yxatidan chiqariladi va natijada belgilangan shartnoma tuzuvchi tomonidan himoyaga olinmaydi (bu odatda, “markaziy hujum” sifatida ma’lum). Biroq bekor qilingan xalqaro ro‘yxatga olish yoki cheklangan tovarlar va xizmatlarga nisbatan, agar belgilangan tartiblar belgilangan muddatda amalga oshirilsa, xalqaro ro‘yxatga olish belgilangan Ahdlashuvchi Tomonlarda ichki ro‘yxatga olishga (transformatsiya) o‘zgartirilishi mumkin.

(III) Til

Xalqaro ilovadagi ish tili kelib chiqish idorasi ingliz, fransuz va ispan tillari orasidan tanlagan tildir. Ammo bu ushbu tillardan foydalanmaydigan shartnoma tuzuvchi tomonlarning arizachilariga yuk bo‘ladi.

(iv) Himoya uzaytirilishi mumkin bo‘lgan mamlakatlar va hududlar

Himoya uzaytirilishi mumkin bo‘lgan mamlakatlar va hududlar Madrid protokolining Ahdlashuvchi Tomonlari va muassasalari bilan cheklangan. Shuning uchun, agar ariza beruvchi himoya olishni xohlayotgan mamlakat shartnoma tuzmagan tomon yoki hudud bo‘lsa, Madrid Protokolidan foydalanish mumkin emas.

Madrid Protokolidan foydalanish foydalanuvchilarga afzallik va kamchiliklar taqdim etadi, shuningdek, shartnoma tuzuvchi tomonlarning idoralariga ham ta’sir qiladi. Quyidagilar Ahdlashuvchi Tomonlar idoralari uchun afzallik va kamchiliklar hisoblanadi:

Afzalliklar

(I) Belgilangan Ahdlashuvchi Tomonlarda arizalarni ko‘rib chiqish uchun faqat mohiyatan tekshiruvlar yetarli. Boshqacha qilib aytganda, tovarlar yoki xizmatlar to‘g‘risidagi bayonotlar tovarlar yoki xizmatlar sinflarini belgilash to‘g‘risida xabar berishdan oldin Xalqaro Byuro tomonidan tekshiriladi. Shuning uchun tayinlangan shartnoma tomonlarida rasmiyatchilikni tekshirish shart emas.

(II) Xalqaro Byuro xalqaro reyestrda xalqaro ro‘yxatdan oʻtkazganda, roʻyxatga olish Xalqaro Byuro tomonidan muntazam ravishda chiqariladigan Gazeteda eʼlon qilinadi. Shu sababli xalqaro ro‘yxatga olish to‘g‘risidagi bitimni imzolash shart emas.

(III) Individual yig‘imlarni undiruvchi Ahdlashuvchi Tomonlarda Xalqaro Byuro tomonidan ariza beruvchidan individual yig‘im undirilgandan so‘ng u tayinlangan Ahdlashuvchi Tomonlarning daromadi bo‘ladi.

(IV) Individual yig‘imlarni undirmaydigan Ahdlashuvchi Tomonlarda har yili xalqaro arizadagi belgilashlar soniga qarab qo‘shimcha to‘lov va qo‘shimcha yig‘im undiriladi.

Kamchiliklar

(I) Belgilangan Ahdlashuvchi Tomonlar tovar belgisini xalqaro talabnoma bo‘yicha himoya qila olmaydigan sabablar mavjud bo‘lsa, belgilash to‘g‘risida xabar berilgan kundan boshlab bir yil yoki deklaratsiya berilgan taqdirda 18 oy ichida vaqtinchalik rad etish amalga oshiriladi. Vaqtinchalik rad etish to‘g‘risidagi bildirishnoma belgilangan muddatda amalga oshirilsa, talabnomadagi tovar belgisi prinsipial jihatdan ko‘rib chiqilayotgan Ahdlashuvchi Tomonda turib himoya qilinadi. Bir yil yoki 18 oy ichida imtihonlarni yakunlash orqada qolgan shartnoma tuzuvchi tomonlarga yuk bo‘ladi.

Roʻyxatga olishdagi ushbu qiyinchilik va nomuvofiqliklarga qaramay, IR (Xalqaro huquq) jarayoni koʻplab xalqaro yurisdiksiyalarda tovar belgilariga huquqlarni olish uchun muhim, samarali va yuqori baholangan tizim hisoblanadi. Tovar belgilarini ro‘yxatdan o‘tkazishning mustahkam strategiyasining bir qismi sifatida u tovar belgisi egalariga ma’lum hududlarda tejamkorlik bilan himoya olish imkonini beradi. Aynan Madrid tizimi bugungi kunda ixtiyorimizda mavjud bo‘lgan global tizim sifatida intellektual mulk sohasida tovar belgisiga bo‘lgan huquqni munosib darajada himoya qilishga imkon berib kelmoqda. Albatta, Madrid tizimi universal emas, lekin mazkur tizimning mavjud bo‘lib turishi, hech shubhasiz, kelajakda global dunyo talab qilayotgan boshqa bir mukammal tizimning yaralishi uchun poydevor bo‘lib xizmat qiladi.

YULDASHOV ABDUMUMIN ABDUGOPIROVICH

MUQUMOV BOBUR MELIBOY O‘G‘LI

TOVAR BELGILARINI

ROʻYXATDAN

OʻTKAZISHNING

MILLIY MEXANIZMLARI

Ilmiy-ommabop risola

Toshkent davlat yuridik universiteti

Toshkent – 2022

Bosh muharrir O. Choriyev

Muharrir Sh. Jahonov

Musahhih M. Patillayeva

Texnik muharrir U. Sapayev

Dizayner D. Rajapov

08.08.2022. da bosishga ruxsat etildi. Qog‘oz bichimi 60×84 ¹/₁₆.

“Times New Roman” garniturasi, 1,86 shartli bosma taboq.

Adadi 50. 114-buyurtma.

Toshkent davlat yuridik universiteti bosmaxonasida chop etildi.

100047. Toshkent shahri, Sayilgoh ko‘chasi, 35-uy.

QAYDLAR UCHUN

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

QAYDLAR UCHUN

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

QAYDLAR UCHUN

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

QAYDLAR UCHUN

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

QAYDLAR UCHUN

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

O‘zbekiston Respublikasining qonun hujjatlari to‘plami. – 2006. – № 51-52, 515-modda. ↑
O‘zbekiston Respublikasi mazkur shartnomaga O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 1998-yil 1-maydagi 630-I-sonli qaroriga muvofiq qo‘shilgan. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlis Axborotnomasi. – 1998. – №5-6, 111-modda. ↑
Ибрагимова А. Сила товарного энака. Интеллектуальная собствениость Казахстана. – 2006. – №2. – С.32. ↑
Alexandra Yelnik. Commercial Value of Trademarks: do current laws provide brands sufficient prorection from infringement, Eurореаn intellectual property review 2010, volume 32, issue 5, – P.203. ↑
www.trademarks.com ↑
Oqyulov O. Intellektual mulk huquqiy maqomining nazariy va amaliy muammolari. Masʼul muharrir. H.Rahmonqulov // – T.: TDYU. 2004. – B. 26-27. ↑
Suxarev I.D. Intellektual mulkning ayrim obyektlarini tahlil qilish / I.D. Suxarev // Iqtisodiyot. Biznes. Banklar. – 2016. – No 4. – B. 115-116. ↑
Мельников В. М. Товарный знак или промышленшый образец // Патенты и Лицензии. – №5. – С.26. ↑
Babaqulov Z.Q Tovar belgilaridan foydalanish va muhofaza qilishni fuqarolik-huquqiy tartibga solish. Dissertatsiya. Toshkent: 2018. ↑
БАБАКУЛОВ З.Қ. “ТОВАР БЕЛГИЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ ВА МУҲОФАЗА ҚИЛИШНИ ФУҚАРОЛИК-ҲУҚУҚИЙ ТАРТИБГА СОЛИШ”. Юридик фанлар бўйича фалсафа доктори (PhD) диссертацияси. Диссертация билан Тошкент давлат юридик университети Ахборот-ресурс марказида танишиш мумкин (852-рақам билан рўйхатга олинган). (Манзил: 100047, Тошкент шаҳри А.Темур кўчаси, 13. ↑
Guy Tritton (editor), Intellectual Property In Europe, (Thomson – Sweet & Maxwell Publisher, 2002), p. 192. ↑
Horacio Rangel-Ortiz, “Well-known trade marks under International Treaties”, Trade mark World, Feb 1997, page 15. ↑
Clark W Lackert and Maren C Perry, “Global protecting well-known and famous marks: a global perspective”, Building and Enforcing Intellectual Property Value, 2008. ↑
www.dpiit.gov.in ↑
Protecting your marks abroad. The Madrid System WIPO www.wipo.int/edocs/pubdocs/en/marks/1039/wipo_pub_1039.pdf ↑
www.wipo.int/export/sites/www/treaties/en/documents/pdf/madrid_marks.pdf ↑
“Introduction of Madrid Protocol” Japan Patent Office Asia – Pacific Industrial Property Center, Japan Institute for Promoting Invention and Innovation 2016y 14-75-p. ↑
www.wipo.int/classifications/nice/nclpub/en/fr/ ↑