KIRISH
So‘nggi yillarda respublikada ilmiy va innovatsion faoliyatni qo‘llab-quvvatlash, kadrlar tayyorlash tizimini isloh qilish bo‘yicha amaliy ishlar olib borilmoqda, iqtidorli yoshlarni nufuzli milliy hamda xalqaro olimpiadalar, musobaqalar va tanlovlarda salmoqli natijalarga erishishlari uchun zarur shart-sharoitlarni yaratishga alohida eʼtibor qaratilmoqda. Yoshlarning ijodiy, intellektual va tadbirkorlik salohiyatini ro‘yobga chiqarish, innovatsion g‘oyalar, loyihalar va texnologiyalarni ishlab chiqarishga joriy qilish, iqtidorli talabalar, yosh olimlar va tadbirkorlarning innovatsion faoliyatini rag‘batlantirish, ilm-fan, taʼlim va ishlab chiqarish integratsiyasini kuchaytirish uchun zarur shart-sharoitlar yaratilmoqda.
Yoshlarimiz shu shiddatli jarayon orasida o‘z kelajak yo‘lini aniq belgilab, o‘zlarining aql-zakovatini va kuch-qudratini vatan taraqqiyotiga bag‘ishlashi zarur. Dunyoda yangi fanlar paydo bo‘ldi, ular mamlakatimiz hayotiga ham kirib kela boshladi. Kishilararo munosabat va biznesda ishlab chiqarishda yangi qonuniyatlar paydo bo‘ldi. Shuningdek, muvaffaqiyatli ish yuritish va ilg‘orlardan bo‘lish uchun bir emas, bir qancha fanlarni egallashni taqozo qiladi. Prezidentimizning yoshlarga qarata aytilgan so‘zlari kishining Uchinchi Renessans haqidagi ezgu g‘oyasi bilan hamnafas bo‘ldi.
O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan ulkan va keng ko‘lamli yangilanish jarayonlari yoshlarga yaratib berilayotgan yana bir qulaylikka
– yoshlar loyihalarining shakllantirilishi, ekspertizasi va joriy qilinishidagi osonlashtirilgan usulga to‘xtalib o‘tish joiz.
Yaqindan buyon qo‘llanila boshlangan “akselerator” so‘zi startaplarni qo‘llab-quvvatlovchi ijtimoiy institutlarni anglatadi.
Prezidentning yoshlar loyihalarini qo‘llab-quvvatlash, yoshlar texnoparklari tashkil qilishni kengaytirish, yoshlar murojaati platformasini yaratish kabi takliflari aynan aktseleratsiyaning mamlakat miqyosidagi zamonaviy, dolzarb yechimlarini o‘z ichiga oldi.
Mazkur ilmiy-ommabop risolada esa aynan hozirgi ilg‘or yoshlarimiz uchun zarur bo‘lgan startap g‘oyalar tushunchasi, startap loyihalarni huquqiy tartibga solish, uning intellektual mulk huquqi bilan bog‘liq jihatlari hamda O‘zbekistonda startap loyihalarni tijoratlashtirish borasidagi islohotlar bayon etilgan.
4
1. STARTAP TUSHUNCHASI VA UNING AHAMIYATI
Startap – bu inqilobiy yangilikka asoslangan biznes tuzilmasi, uning maqsadi innovatsiya sharoitida yangi mahsulot yoki xizmatni taqdim etish orqali aniq bir muammoni hal qilishdir.
Ko‘pgina tadbirkorlar va taniqli biznesmenlar, shuningdek, startapni aniq maqsadli auditoriyaning tanqidiy og‘riq nuqtalarini hal qiladigan innovatsion g‘oyaga asoslangan biznesni rivojlantirish mentaliteti, deb ta’riflaydilar.
§ § §
Startap va shunchaki yangi kompaniyalar o‘rtasidagi farq nima? Farqni tushunishimiz uchun ikkita ta’rifni ko‘rib chiqamiz.
Startap nima?
Startap – bu takrorlanuvchi va kengaytiriladigan biznes modelini topishga mo‘ljallangan vaqtinchalik tashkilot shakli. Bu biznes g‘oyalarini noldan rivojlantirish orqali pul topish va tez o‘sish yo‘lini izlashga intiladigan tashkilot shaklidir.
Kompaniya yoki korxona – bu takrorlanadigan va ko‘lamini oshiradigan biznes modelidan foydalanadigan doimiy tashkilotdir. Ushbu shaklda daromad olish usuli allaqachon ma’lum va siz uni ishonchli amalga oshirishingiz mumkin.
Ularning o‘rtasidagi farq shundaki, startaplar mos biznes modelini izlaydilar, kompaniyalar esa mavjud biznes modelidan foydalanadi va uni muvaffaqiyatli amalga oshiradilar.
Ushbu farq ularning ham tabiatlariga, ham har ikkala turdagi tashkilotlarning ehtiyojlariga ta’sir qiladi.
Ya’ni texnologik startap (yoki boshqa har qanday, albatta, texnologiyaga yo‘naltirilgan emas) va shunchaki yangi ishbilarmonlik bir qator farqlarga ega.
§ § §
Xususan, ularning asoschilari o‘z biznesining o‘sish mohiyatini qanday ko‘rishadi?
“Y Combinator” asoschisi Pol Grem startap ta’rifini o‘sish bilan bevosita bog‘laydi:
5
“Startap – bu tez o‘sish uchun qurilgan kompaniya. Kompaniyaning yangi ekanligi uni hali boshlang‘ichga aylantirmaydi. Boshlang‘ich axborot texnologiyalari bilan ishlashi, venchur kapitalini jalb qilishi yoki ishlab chiqish strategiyasini boshidan o‘ylashi shart emas. Uning yagona muhim vazifasi o‘sishdir. Biz startaplar bilan bog‘laydigan barcha narsalar o‘sish bilan bog‘liq”.
Ushbu ta’rifni umumlashtirib, shuni qo‘shimcha qilamizki, startap har qanday texnik yangilik yoki ixtironi anglatmaydi. Aksincha, u yangi biznes modellariga qaratilgan.
AQShda 1950-yillarda restoran sohasida texnologik bo‘lmagan startapning eng mashhur namunalaridan biri paydo bo‘lgan. Uning asoschilari takrorlanadigan va keng qamrovli bo‘lgan yangi biznes modelini qidirishgan. Ushbu kompaniya dunyodagi eng yirik kompaniyalardan biriga aylandi – bu “McDonalds”.
§ § §
Lekin bu restoranni startap deb atash mumkinmi?
“McDonalds” boshqa restoranlardan tubdan farq qiladi. “McDonalds” miqyosni kengaytirish yo‘lini izladi va ilgari ishdan chiqqan biznes modelini ixtiro qildi hamda innovatsion yondashuv orqali dunyo bo‘ylab yuzlab restoranlardan iborat imperiyani barpo etdi. Bu ularni rivojlanishning dastlabki bosqichlarida startapga aylantirdi.
Agar restoran mijozlarga ma’lum modelga muvofiq xizmat ko‘rsatish uchun ochilsa (Mijoz – Menyu – Buyurtma – To‘lov), biznes modeli, miqyosi va o‘sishi jihatidan hech qanday yangiliksiz bo‘ladi, u holda bu restoran startap sanalmaydi. U shunchaki yangi biznes hisoblanadi.
§ § §
Startapning o‘ziga xos xususiyatlari nimada?
Hamma yangi kompaniyalar ham startap, deb hisoblanmaydi. Mijozlar bazasi, rentabelligi va mahsulotning o‘sishi bo‘yicha cheklangan salohiyatga ega bo‘lgan korxonalar startaplar emas. Masalan, yangi restoran, kimyoviy tozalash (ximchistka) yoki shinalar xizmati startap, deb nomlanishi ehtimoldan yiroq. Biroq biz yuqorida aytganimizdek, istisnolar ham mavjud ekan.
6
§ § §
O‘sish nima?
“Farqi shundaki, tez rivojlanayotgan kompaniyalar uchun alohida ta’rif mavjud – “startap”. Agar barcha kompaniyalar aslida bir xil bo‘lsa hamda ularning muvaffaqiyati faqat ularning asoschilarining sa’y-harakatlariga yoki omadlariga bog‘liq bo‘lsa, alohida ta’rifga ehtiyoj qolmaydi. Shunda biz shunchaki muvaffaqiyatli va kam muvaffaqiyatga erishgan kompaniyalar haqida gaplashar edik.
Darhaqiqat, startapning “DNK”si an’anaviy korxonadan farq qiladi. Google ‒ bu qandaydir sartaroshxona emas, uning asoschilari ko‘p mehnat qilib, omadlarini qo‘lga kiritishgan. Google boshidan tubdan farq qilardi”, ‒ Pol Grem.
Talab va taklif o‘rtasidagi bog‘liqlik startaplarni boshqa korxonalardan ajratib turadigan narsadir. Startap deyarli o‘zlashtirilmagan bozorga yo‘naltirilgan mahsulot ishlab chiqaradi.
Startaplar bozor istagan mahsulotni yaratish uchun ideal strategiyani biladi va ularni mijozlar bilan qanday ta’minlashni, shu bilan birga, ularning ehtiyojlarini qondirishni biladilar. Bu tez o‘sishga yordam beradigan usuldir.
§ § §
Innovatsion yangiligi nima?
Agar yangi mahsulot o‘z mahsuloti yoki xizmati orqali o‘z mijozlari uchun yangi qiymat manbasini ochsa, bu startap deb hisoblanadi. Biroq buzg‘unchi innovatsiyalar faqat mahsulot yoki xizmat bilan cheklanmaydi.
Ko‘plab startaplar umuman hech qanday innovatsion mahsulotlar bilan ajralib turmaydi. Biroq ular:
– Internetga ega bo‘lganligimiz sababli (mobil ilovalar va boshqa onlayn vositalar) mavjud bo‘lgan turli xil innovatsion kanallar orqali mavjud mahsulotni yetkazib beradi;
– o‘xshash biznes modelini ishlab chiqadi, lekin u ancha daromadliroq bo‘ladi;
– mavjud mahsulot va xizmatlari bo‘yicha agregat kompaniyalarga aylanadi;
– mavjud mahsulot va xizmatlarni yangi bozorlarga yo‘naltiradi.
7
§ § §
Noaniqlik jihatlari mavjudmi?
Innovatsiya har doim tavakkalga ega jarayondir. Startap taqdiriga ta’sir qiluvchi ko‘plab ichki va tashqi omillar mavjud.
Shuningdek, boshlang‘ich korxonalarning aksariyati gipotezalar asosida qurilganligi sababli startapning omon qolish istiqbollari har doim ham noaniq bo‘ladi. Startap har doim xavf va noaniqliklar bilan bog‘liq.
Startaplar mavjud bo‘lgan noaniqlikni muhokama qilganda, doimo Ilon Maskning so‘zlarini eslaymiz: “Biznesni boshlash juda qiyin. Bu tubsizlikka qarash va stakanni chaynashga o‘xshaydi”.
§ § §
Muammolarni bartaraf etish
Innovatsiyalar tug‘ilishining mavjudligi startapni kichik biznesdan ajratib turadi.
Startap mavjud holatni o‘zgartirish, maqsadga erishish yo‘lini yaxshilash yoki aniq bir muammoni hal qilish uchun mo‘ljallangan g‘oya asosida tug‘iladi.
Startap g‘oyalari ‒ bu muammoni hal qilish orqali turmush darajasini biroz yaxshiroq qilishning innovatsion usulini topishdir.
§ § §
Haqiqiy muammolarni hal qilgan muvaffaqiyatli startaplarga misollarni bilasizmi?
“Uber” taksi xizmatining yaxshi emasligi va mashina kutish uchun uzoq kutish muammosi tufayli tug‘ilgan. Ular hamma narsani bitta yuqori standartga chiqarishdi, taksiga qo‘ng‘iroq qilishni va to‘lovni osonlashtirdilar, shuningdek, kutish vaqtini sezilarli darajada qisqartirdilar.
Yana bir misol ‒ “AirBnB”. Ushbu xizmat hal qilgan muammo ‒ bu mehmonxonalarning yuqori narxini va agar siz mehmonxonada qolsangiz, sayohat qilayotgan shaharning o‘ziga xosligini his qilmaganligingizni inobatga olib, u yerda mahalliy odam sifatida his qilishingiz uchun, shuningdek, turar joydan sezilarli darajada tejash imkoniyatiga ega bo‘lishingiz uchun ushbu xizmatni yaratdilar.
8
§ § §
Daromadliligi mavjudmi?
Odatda, boshlang‘ich bosqichda xarajatlar daromadlardan oshib ketadi, chunki faol rivojlanish, mahsulot sinovlari va faol marketing kampaniyalari mavjud. Bu ko‘pincha tashqi moliyalashtirishni talab qiladi.
§ § §
Kerakli mablag‘ni qanday usullar bilan olish mumkin?
– Banklardan yoki kredit uyushmalaridan boshlang‘ich biznes uchun an’anaviy kreditlar olish;
– mahalliy banklardan davlat tomonidan kichik biznesni kreditlash dasturlari;
– notijorat tashkilotlari yoki mahalliy hokimiyat organlarining grantlari;
– biznes-inkubatorlar va akseleratorlar (ham kapital, ham foydali maslahatlar berishi mumkin);
– do‘stlar va oila a’zolari;
– venchur moliyalashtirish (pul yordami evaziga siz boshqaruvning bir qismini topshirasiz va kompaniyada ishtirok etasiz).
Qo‘shimcha ma’lumot: Mark Tsukerberg Garvard universitetida
talabalik paytida “Facebook” ijtimoiy tarmog‘iga asos soldi, lekin besh yilgacha, ya’ni 2009-yilgacha foyda ko‘rmadi.
§ § §
Startaplarni moliyalashtirish nima? Boshlang‘ich korxonalarga sarmoya kiritish nima?
Ushbu savollar batafsilroq muhokama qilinishi kerak.
Tez va nihoyatda tez o‘sish xususiyati tufayli startaplar katta foyda olish imkoniyatiga ega. Natijada, ular o‘z kapitallarini ko‘paytirishni istagan investorlarning e’tiborini tortmoqdalar.
Startapning tug‘ilishi deb, odatda, uning asoschisi tomonidan ixtiro qilingan mahsulot yoki xizmat tushunchasiga aytiladi.
Startap asoschisi ko‘pincha mahsulot ishlab chiqarishni bevosita nazorat qiladi va tashkilotning biznes rahbari sifatida ham xizmat qiladi. Ko‘pincha, u foyda olishdan ko‘ra kompaniyani kengaytirishga e’tibor beradi.
9
Natijada, investitsiyalarni jalb qilish bosqichida startapning taxminiy qiymati har doim ham o‘sha dastlabki yillarda olingan haqiqiy daromadga mos kelavermaydi. Shu sababli muassislar va investorlar startapning potensial qiymatini realga emas, balki investorlar bilan uchrashuvda taqdimotda keltirilgan rejalashtirilgan foyda, prognozlar, tendensiyalar va masshtab rejalariga asoslanib hisobga olishadi.
§ § §
Qanday qilib startap yaratish kerak?
Ushbu risolaga asoslanib, siz startap nimadan boshlanishi va uning negizida nima borligi haqida yaxshi tasavvurga ega bo‘lishingiz mumkin. Shunga qaramay, startapni yaratish va uni ishga tushirishning asosiy bosqichlarini aniqlash mumkin.
§ § §
Startapni yaratishning asosiy bosqichlarini bilasizmi?
- Haqiqiy muammoni aniqlash. Muammoni toping. Agar u hal etilsa, ma’lum bir bozor segmenti (auditoriya) hayotini sezilarli darajada yaxshilaydi.
- Bozorni o‘rganish. Odamlarda bunga qanchalik ehtiyoj borligini va bozorda ushbu muammoni hal qilishning yechimi borligini aniqlang.
- Innovatsion yechim yaratish. Muammoni qandaydir yangilik bilan hal qilish yo‘lini toping. Bu texnologiyani qo‘llash yoki ish jarayonlarini tashkil etishda yangi yondashuvlarni qo‘llash bilan bo‘lishi mumkin.
- Jamoani yaratish. Sizning fikringizga ishonadigan va uni amalga oshirishda siz bilan ishlashga tayyor bo‘lgan fikrdoshlarni toping.
- Qidiruvga o‘ting. Ushbu bosqichda siz o‘z mahsulotingizni maqsadli auditoriyaga, g‘oyangizni esa investorlarga sotishga harakat qilishingiz hamda biznesingizning tez va uzoq muddatli o‘sishini ta’minlaydigan biznes modelini qidirishingiz kerak.
Va nihoyat, marafonni o‘tkazishga tayyorlaning. Darhaqiqat, amaliyot shuni ko‘rsatadiki, sizning g‘oyangiz to‘satdan foyda keltirishi ehtimoldan yiroq emas va startap qiyinchiliklarga duch kelmaydi. Ammo tinimsiz ishlashda davom etsangiz, bularning barchasini yengib o‘tish mumkin.
10
§ § §
Xorijda startaplarning muvaffaqiyati va juda mashhurligini bilgan holda, bizda ham shunday startaplar mavjudligini bilishni xohlardik.
Ular hali unchalik ko‘p emas.
Bileton.uz – tadbirlar, kino va teatrga pattalarni onlayn-sotish. Tashkilotchilar uchun qulay imkoniyatlar bilan tadbirlarni tez barpo etish va olg‘a siljitish uchun platforma.
Boomerang.uz – amaliy xat-xabarlarni kuryerlik yetkazib berish texnologik xizmati. Istiqbolda – internet-do‘konlar uchun tezkor yetkazib berish.
Oson.uz – shoping bo‘yicha shaxsiy gid. O‘zbekiston do‘konlarining tovar takliflari agregatori. Do‘konlar mijozlari bilan personallashtirilgan ish (loyallik dasturi va h.). “iBeacon” texnologiyasi yordamida savdo markazlarida Indoor-navigatsiya.
Rentme.uz – ashyolar prokati bo‘yicha maydon. Bu yerda bekor yotgan ashyolarni ijaraga berib, pul ishlab topish mumkin.
Straxovka.uz – onlayn-sug‘urta. Polisni onlayn tarzda xarid qilish imkoniyati bilan O‘zbekiston sug‘urta kompaniyalarining takliflar agregatori. Polislarni bepul yetkazib berish.
Gifty.uz – asosiy vazifalari odamlarga original buyumlarni tanlashda yordam berish va shu bilan bir vaqtda qo‘lda yasalgan mahsulotlar ishlab chiqaruvchilari uchun sotish bozorini barpo etishdan iborat servis.
11
2. STARTAP G‘OYASINING HUQUQIY MAQOMI
Savol: startaplarni boshlang‘ich moliyalashtirish, odatda, qanday institutlar tomonidan amalga oshiriladi?
Javob: biznes akselerator, biznes-inkubatorlar, venchur fondlar tomonidan.
§ § §
Savol: jahondagi eng yirik biznes akseletarorlarni ayting?
Javob: “Y Combinator” (YC), “500 Startups”, “Techstars”, “AngelPad” (hammasi AQSH).
§ § §
Savol: startap g‘oyalari ilmiy jurnallarda yana qanday nom bilan yuritiladi?
Javob: g‘oyalar generatori.
§ § §
Savol: jahonda startap g‘oyalarini amalga oshirishda yetakchi o‘rinda turgan davlatlar qaysi?
Javob: Isroil, Singapur, AQSH.
§ § §
Savol: xorijiy investorlar va investitsion fond vakillarini startap loyihalariga jalb qilishdagi eng muhim vosita nima?
Javob: startap viza.
§ § §
Savol: “startup” atamasi ilk bor qachon qo‘llanilgan?
Javob: 1939-yilda.
§ § §
Savol: startap g‘oyasini amalga oshirilishi nechta bosqichdan iborat va ular qaysilar?
Javob: quyidagi 4 ta bosqichdan iborat:
12
– iste’molchilarni aniqlash;
– iste’molchilarni ishontirish;
– iste’molchilarni jalb qilish;
– kompaniya tuzish.
§ § §
Savol: startap loyihalarini loyihalashtirish va moliyalashtirishda qaysi institutlar asosiy rolni o‘ynaydi?
Javob: universitetlar, biznes-maktablar, texnoparklar, grant dasturlari, biznes-angel hamjamiyatlari, fondlar, biznes-inkubatorlar, akseleratorlar.
§ § §
Savol: tarixda universitetlar ichida qaysilar ilk marotaba startap loyihalarini loyihalashtirish va ishlab chiqishda ishtirok etgan?
Javob: Massachusets texnologiya universiteti, Stenford universiteti.
§ § §
Savol: startap biznesining kichik biznesdan asosiy farqlari qaysi jihatlarda ko‘rinadi?
Javob: o‘ziga xosligi, keng qamrovliligi, o‘sish tempi, foydaliligi, biznes-texnologiyalarning keng qo‘llanilishi, “hayot” davomiyligining uzoqroq davom etishi, yaxshi boshqaruv va jamoa.
§ § §
Savol: startap loyihasining eng muhim xususiyatlarini ayting?
Javob: startap loyihasi mahsulotining yangiligi, biznes-g‘oyaning talabgorligi va qiymati, loyiha tuzuvchilarning yoshligi, jamoaviy ishtirok, ambitsiyaga egalik va loyiha asoschilarining riskka roziligi, moliyaviy mablag‘larning yetarli emasligi.
§ § §
Savol: startap loyihasining rivojlanish bosqichlari nimalardan iborat?
Javob: 5 ta:
– loyihaga asos solish;
13
– loyihani ishga tushirish;
– o‘sish;
– kengaytirish;
– natija.
§ § §
Savol: jahon amaliyotidan kelib chiqib, startap loyihalari ijtimoiy hayotning qaysi jabhalarida ko‘p uchraydi?
Javob: moliya sohasidagi xizmatlar, ekologiyani yaxshilash borasidagi xizmatlar, tibbiyot texnologiyalari, telekommunikatsiya va media, sog‘liqni saqlash sohasidagi loyihalar, ijtimoiy tarmoqlar, iste’mol sohasi.
§ § §
Savol: startap loyihasini rivojlantirishning eng muhim kaliti – bu?
Javob: investitsiya.
§ § §
Savol: startap loyihasini boshqa biznes turlaridan asosiy farqi nimada?
Javob: ijtimoiy hayotdagi muammolarni hal qilish. (Masalan: taksi xizmati – “Uber”, arzon mehmonxonani band qilish – “AirBnB”).
§ § §
Savol: startap loyihasini ishlab chiqish, odatda, nechta bosqichdan iborat bo‘ladi?
Javob: startap loyihasini tuzish quyidagi 5 ta bosqichdan iborat:
– aniq muammoni aniqlash;
– bozorni tadqiq qilish;
– innovatsion qarorni tuzish;
– jamoani tuzish;
– biznes-model ishlab chiqish va investor topish.
14
- STARTAP G‘OYASINI HUQUQIY TARTIBGA SOLISH MEXANIZMLARI
Startap g‘oyalarini huquqiy tartibga soluvchi qanday qonun hujjatlarini bilasiz?
- O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi (1996-yil);
- O‘zbekiston Respublikasining “Innovatsion faoliyat to‘g‘risida”gi
Qonuni (2020-yil);
- O‘zbekiston Respublikasining “Investitsiyalar va investitsiya faoliyati to‘g‘risida”gi Qonuni (2019-yil);
- O‘zbekiston Respublikasining “Ilm-fan va ilmiy faoliyat to‘g‘risida”gi Qonuni (2019-yil);
- O‘zbekiston Respublikasining “Tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to‘g‘risida”gi Qonuni (2012-yil);
- O‘zbekiston Respublikasining “Elektron tijorat to‘g‘risida”gi Qonuni
(2015-yil);
- O‘zbekiston Respublikasining “Ixtirolar, foydali modellar va sanoat namunalari to‘g‘risida”gi Qonuni (2002-yil);
- O‘zbekiston Respublikasining “Elektron hisoblash mashinalari uchun yaratilgan dasturlar va maʼlumotlar bazalarining huquqiy himoyasi to‘g‘risida”gi Qonuni (1994-yil);
- O‘zbekiston Respublikasining “Mualliflik huquqi va turdosh huquqlar to‘g‘risida”gi Qonuni (2006-yil);
- O‘zbekiston Respublikasining “Masʼuliyati cheklangan hamda qo‘shimcha masʼuliyatli jamiyatlar to‘g‘risida”gi Qonuni (2001-yil);
- O‘zbekiston Respublikasining “Xo‘jalik shirkatlari to‘g‘risida”gi
Qonuni (2001-yil);
- O‘zbekiston Respublikasining “Аksiyadorlik jamiyatlari va aksiya-dorlarning huquqlarini himoya qilish to‘g‘risida”gi Qonunlari (2014-yil)
- “Investitsiyalar va pay fondlar to‘g‘risida”dagi (2015-yil)
- “Qimmatli qog‘ozlar bozori to‘g‘risida”gi (2015-yil) qonunlari bilan ham tartibga solinadi.
- § §
Shuningdek, mamlakatimizda startaplar faoliyatini tartibga solishga qaratilgan qanday qonunosti normativ-huquqiy hujjatlarni bilasiz?
15
- O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 5-maydagi “Faol tadbirkorlik va innovatsion faoliyatni rivojlantirish uchun shart-sharoitlarni yaratish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi PQ–3697-son qarori;
- O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 24-noyabrdagi “Tadbirkorlik va innovatsiyalar sohasidagi loyihalarni moliyalashtirish mexanizmlarini takomillashtirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi PF–5583-son farmoni;
- O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar mahkamasining 2019-yil 17-may-dagi 414-sonli qaror bilan tasdiqlangan Investitsiya va boshqaruv kompaniyalari faoliyati to‘g‘risidagi nizomi;
- O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2020-yil 9-mart-dagi “Ilmiy-tadqiqot va innovatsion faoliyatni rivojlantirishning normativ-huquqiy bazasini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 133-sonli qarori;
- O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 28-apreldagi “Raqamli iqtisodiyot va elektron hukumatni keng joriy etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ–4699-son qarori.
§ § §
Startap ishtirokchilarining asosiy qismi bo‘lgan jismoniy shaxslar tadbirkor sifatida davlat ro‘yxatidan o‘tmasdan faoliyat olib borishga yo‘l qo‘yilishi qaysi hujjat bilan tartibga solinadi?
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 8-iyundagi “Tadbir-korlik faoliyati va o‘zini o‘zi band qilishni davlat tomonidan tartibga solishni soddalashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ–4742-son qarori bilan umumiy mazmunda startap ishtirokchilarining asosiy qismi bo‘lgan jismoniy shaxslar tadbirkor sifatida davlat ro‘yxatidan o‘tmasdan faoliyat olib borishga yo‘l qo‘yilishi belgilab berildi. Mazkur tartib startaplarni startap loyiha – startap biznes – startap kompaniya ketma-ketligining dastlabki bosqichi – startap loyihasini ishlab chiqish jarayonlarida foydali bo‘lishi mumkin.
§ § §
Startap g‘oyalari bilan bog‘liq munosabatlar qanday bo‘lishi mumkin?
16
– Startap uchun g‘oya va loyihalarning ishlab chiqilishi va ularga bo‘lgan huquqlarni ro‘yxatdan o‘tkazish bilan bog‘liq munosabatlar;
– startap loyihalarida yaratilgan natijalarga bo‘lgan huquqlarni o‘zga shaxsga o‘tkazish bilan bog‘liq munosabatlar;
– startaplarni tuzilma sifatida davlat ro‘yxatidan o‘tkazish bilan bog‘liq bo‘lgan munosabatlar;
– startaplarni investitsiyalash shartnomalari asosida vujudga keluvchi munosabatlar;
– startapdagi ulushlarni sotish orqali investorlarning startapdan chiqish bilan bog‘liq munosabatlari.
- § §
Startap loyihalarini ishlab chiqish va amalga oshirish qanday shartnomalar va opsionlar orqali qo‘llash mumkin?
Akseleratsiya, inkubatsiya shartnomalar va opsionlar orqali.
§ § §
Startap inkubator nima?
Startaplarni kompleks manbalar va xizmatlar bilan taʼminlashga ixtisoslashgan yuridik shaxs shakldagi yoinki yuridik shaxs shaklida bo‘lmagan tuzilma. Inkubator, odatda, startaplarning moliyaviy imkoniyatlarini kuchaytiradi, ularni joy (ofis, laboratoriya va boshqalar) bilan taʼminlaydi hamda buxgalteriya va yuridik yordam ko‘rsatadi.
§ § §
Startap akselerator nima?
Tijorat asosida o‘qitish, moliyaviy va ekspert yordami orqali startaplarni jadal rivojlantirish bo‘yicha qisqa muddatli dasturlarni tashkil etuvchi muassasadir.
§ § §
Mentor nima?
Startap-loyihani rivojlantirish va ilgari siljitish maqsadida uni o‘z bilimlari va tajribasi bilan qo‘llab-quvvatlaydigan maslahatchi.
17
§ § §
Startap mentori bo‘lish uchun qanday talablarga mos bo‘lishi lozim?
– Startap loyihasi taqdim etilgan sohada amaliy ish tajribasi mavjudligi;
– biznes yuritish tajribasi (ehtimol, boshqa yo‘nalishlarda) mavjudligi;
– startap loyihaning kelajakdagi mahsulotlarini sotish uchun potensial bozorlar konyunkturasini bilish kabi talablarga javob berishi zarur.
18
- STARTAPGA NISBATAN INTЕLLЕKTUAL MULK HUQUQI QOIDALARINI QO‘LLASH NAZARIYASI VA AMALIYOTI
Savol: intellektual mulk nima degani?
Javob: insonning aqliy va ijodiy faoliyati natijasida yaratilgan, shuningdek, ilmiy-texnik va innovatsion taraqqiyotga sabab bo‘ladigan hamda o‘zida yangilik, originallik kabi jihatlarni aks ettirgan jarayonga nisbatan ishlatiladi.
§ § §
Savol: intellektual mulk huquqi deganda nima tushuniladi?
Javob: inson ijodiy faoliyati bo‘lgan mualliflik huquqi va patent huquqi obyektlarini yaratish, individuallashtirish vositalarini muomalada bo‘lishi bilan bog‘liq munosabatlar hamda ulardan foydalanish, shuningdek, intellektual mulk obyektlariga nisbatan huquqlarni muhofaza qilishni tartibga soluvchi normalar majmui hisoblanadi.
§ § §
Savol: intellektual mulk obyektlaridan uchinchi shaxslarning shartnoma asosida foydalanishlari nechta turga bo‘linadi?
Javob: 2 ta turga ‒ huquqlarni to‘liq yoki qisman o‘tkazish va litsenziya (mutlaq yoki nomutlaq) shartnomasi.
§ § §
Savol: startaplarni intellektual mulk huquqi nuqtayi nazaridan muhofaza qilish usulining turlari haqida ma’lumot bering.
Javob: startaplar ham xuddi intellektual mulk kabi quyidagi ikki xil usul bilan muhofaza qilinishi mumkin:
– muhofaza hujjati asosida (patent, guvohnoma);
– muhofaza hujjatisiz (nou-xau sifatida).
§ § §
Savol: startaplarni intellektual mulk huquqi nuqtayi nazaridan muhofaza qilish uning egasiga qanday ustunliklarni taqdim etadi?
19
Javob: startapning bozor qiymatini oshiradi (1), bozorda raqobat ustunligini beradi (2), investitsion salohiyatini oshiradi (3), startapga ishonchlilikni taqdim etadi (4).
§ § §
Savol: intellektual mulk huquqini o‘zida aks ettirgan O‘zbekiston Respublikasining asosiy qonunlari qaysilar?
Javob: “Mualliflik huquqi va turdosh huquqlar to‘g‘risida”gi, “Integral mikrosxemalar topologiyalarini huquqiy muhofaza qilish to‘g‘risida”gi, “Seleksiya yutuqlari to‘g‘risida”gi, “Ixtirolar, foydali modellar va sanoat namunalari to‘g‘risida”gi, “Tovar belgilari, xizmat ko‘rsatish belgilari va tovar kelib chiqqan joy nomlari to‘g‘risida”gi, “Elektron hisoblash mashinalari uchun yaratilgan dasturlar va ma’lumotlar bazalarining huquqiy himoyasi to‘g‘risida”gi qonunlar.
§ § §
Savol: amaliyotda startaplar intellektual mulkning asosan qaysi yo‘nalishlarida yaratilmoqda?
Javob: elektron hisoblash mashinalari uchun yaratilgan dasturlar (dasturiy ta’minot mahsulotlari) va ixtirolar.
§ § §
Savol: O‘zbekistonda nou-xau bilan huquqiy munosabatlar asosan qaysi qonun bilan tartibga solinadi?
Javob: O‘zbekiston Respublikasining 2014-yil 11-sentabrdagi “Tijorat siri to‘g‘risida”gi Qonuni.
§ § §
Savol: tijorat siriga qo‘yiladigan talablar nimalardan iborat?
Javob: uchinchi shaxslarga noma’lumligi sababli o‘z mulkdori uchun haqiqiy yoki potensial tijorat qiymatiga ega bo‘lishi;
hammaga ma’lum yoki hamma uchun ochiq bo‘lmasligi;
uning maxfiyligi muhofaza qilish chora-tadbirlari bilan ta’minlangan bo‘lishi;
20
davlat sirlari va qonun bilan qo‘riqlanadigan boshqa sir belgilariga ega bo‘lmasligi.
§ § §
Savol: amaliyotda ko‘plab tashkilot va korxonalar tomonidan startaplarni sir saqlashga doir qanday hujjat yuritiladi?
Javob: standart shakldagi konfidensiallik kelishuvi yoki axborotni oshkor etmaslik kelishuvi.
§ § §
Savol: startap g‘oyasini samarali amalga oshirish uchun qaysi hujjat eng muhim hisoblanadi?
Javob: texnik topshiriq hujjati.
§ § §
Savol: ishlab chiqarish korxonalarida ishlovchi xodimlar kelgusidagi o‘z startap g‘oyalariga nisbatan egalik huquqini saqlab qolish uchun qaysi hujjatga asoslanishlari lozim bo‘ladi?
Javob: mehnat shartnomasi va jamoa shartnomasi.
§ § §
Savol: startap g‘oyasini mualliflik huquqi nuqtayi nazaridan muhofaza qilish usuli haqida ayting?
Javob: saqlash uchun topshirish (deponentlashtirish).
§ § §
Savol: qaysi intellektual mulk obyektiga nisbatan startap tamoyillarini to‘liq qo‘llay olmaymiz?
Javob: individuallashtirish vositalari (tovar belgisi, tovar kelib chiqqan joy nomi, firma nomi, domen nomi).
§ § §
Savol: jahon amaliyotida startaplarni intellektual mulk huquqi jihatidan himoyasini ta’minlash sxemasi nima deyiladi?
Javob: SIPP.
21
§ § §
Savol: startaplarning eng muhim o‘ziga xosligi nimada?
Javob: yashirinlilik (ochiq emaslik).
§ § §
Savol: startaplarni amaliyotda aks etishi intellektual mulkning qaysi yo‘nalishi bilan bog‘liqlik kasb etadi?
Javob: intellektual mulk huquqlariga doir huquqlarni to‘liq yoki qisman o‘tkazish va litsenziya shartnomasi.
§ § §
Savol: intellektual mulk obyektlaridan uchinchi shaxslarning shartnoma asosida foydalanishlari nechta turga bo‘linadi?
Javob: 2 ta turga, huquqlarni to‘liq yoki qisman o‘tkazish va litsenziya (mutlaq yoki nomutlaq) shartnomasi.
§ § §
Savol: intellektual mulk huquqiga doir shartnomalarning eng asosiy xususiyatlari nimada?
Javob: yozma shaklda bo‘lishi, foydalanish usullarining aniq belgilanishi, huquq egasi (muallif)ga to‘lanadigan haq miqdorining mavjudligi.
22
- STARTAP LOYIHALARINI TIJORATLASHTIRISH MASALALARI
“Tijoratlashtirish” nima?
Tijoratlashtirish bizning hayotimizga tobora kirib kelmoqda, garchi uning yuridik ta’rifi va mazmuni haqida hech qanday fikr yo‘q. Bu nuqtayi nazar asosli bo‘lib tuyuladi, unga ko‘ra innovatsion ishlanmalarni tijoratlashtirish, avvalambor, foyda olish maqsadida bunday ishlanmalar natijalaridan amaliy foydalanish hisoblanadi.
§ § §
Startap kompaniya nima?
Ilmiy, ilmiy-texnik va innovatsion faoliyat natijalarini ilgari surish hamda tijoratlashtirish uchun tashkil etiladigan yuridik shaxs.
§ § §
Startap loyihalari deganda nimani tushunasiz?
Amalga oshish xavfi yuqori bo‘lgan sharoitda yangi mahsulot yoki xizmat turini yaratuvchi innovatsion ishlanmalarning qo‘llanilishi, ko‘lami va tez o‘sish sur’ati bilan farqlanadigan yangi biznes loyiha;
murakkab hodisa sifatida tijoratlashtirish hech bo‘lmaganda huquqiy, moliyaviy-iqtisodiy, texnologik, marketing, logistika, taqdimot qismlarini o‘z ichiga oladi.
§ § §
Qanday qilib o‘z startap loyihangizni tuzishingiz mumkin, kichik ko‘rsatmalar:
- Loyiha xulosasining kirish qismida nimalar aks ettirilishi kerak? Rezyume loyihasining kirish qismida siz investorlar haqida ijobiy
taassurot qoldirishingiz va umuman biznes-rejaning umumiy tavsifini berishingiz kerak, shuning uchun ushbu bo‘limda quyidagi fikrlarni hisobga olish kerak:
– kompaniyaning yo‘nalishi;
– maqsadli savdo bozorlari va ularda kompaniyaning o‘rni;
– rentabellik va investitsiyalarning rentabelligi;
– xodimlar va mas’ul shaxslar;
23
– davrlar bo‘yicha ishlash natijasida rejalashtirilgan miqdoriy va sifat ko‘rsatkichlari.
Xulosa qilib aytganda, agar loyiha muvaffaqiyatli amalga oshirilsa,
investorlar nimalarni olishlarini va hodisalarning noqulay rivojlanishi natijasida kapitalni yoki uning bir qismini yo‘qotish ehtimoli qandayligini asoslash kerak. Shuningdek, biznes-rejaning asosiy qismi allaqachon yozilgan bo‘lsa, rezyume eng oxirida yoziladi.
2. Tovarlar va xizmatlarning tavsifi qanday beriladi?
Ushbu bo‘limda siz qanday mahsulot va xizmatlarni sotishni rejalashtirayotganingizni tavsiflashingiz va mijozingiz yoki maqsadli auditoriyangizning portretini tushunishingiz kerak. Buning uchun siz o‘z tovar va xizmatlar turingizni foto va videofilmga olishingiz mumkin. Maqsadingizdagi bozorda o‘xshash mahsulotlar yoki xizmatlar uchun bozor tahlilini o‘tkazing va narxlar modelini tavsiflang.
“O‘z segmentingizda mavjud bo‘lgan kompaniyalar bilan raqobatlasha olasizmi?” degan savolga javob berishga harakat qiling. Bunday tahlildan so‘ng siz o‘zingizning mahsulotingizni kim uchun ishlab chiqarayotganingiz haqida aniq tasavvurga ega bo‘lasiz, shuningdek, mahsulotingizning xususiyatlarini tushunasiz.
3. Bozor tahlili va marketing strategiyasi nima?
Sizning kompaniyangiz qanday sharoitlarda ishlashini va sizning muhitingizda qaysi raqobatchilarni ajratib ko‘rsatish mumkinligini tushunish uchun siz marketing strategiyasini iloji boricha aniqroq belgilashingiz kerak. Strategiya bozor muhiti, raqobatchilar va hozirgi sharoitda mahsulotni oxirgi iste’molchiga yetkazish bo‘yicha sizning strategiyangizni tahlil qilishni o‘z ichiga oladi. Targ‘ibot usullari va vositalarini o‘rganish sizga biznes-reja tuzish va o‘z mahsulotingizni bozorda targ‘ib qilish imkoniyatini beradi. Yuqoridagi vazifalarni amalga oshirgandan so‘ng sizning biznesingiz qancha daromad va sof foyda keltirishi mumkinligini tushunish uchun chorak bo‘yicha taxminiy savdo rejasini tuzasiz.
4. Ishlab chiqarish rejasida nimalar aks ettirilishi kerak?
Agar sizning kompaniyangiz xizmat ko‘rsatadigan yoki tovarlarni sotadigan bo‘lsa, ya’ni savdo-sotiq bilan shug‘ullanmoqchi bo‘lsa, ushbu bo‘limni o‘tkazib yuborish mumkin. Agar sizning kompaniyangiz mahsulot ishlab chiqarishni rejalashtirayotgan bo‘lsa, unda siz ishlab chiqarishni amalga oshirish uchun qancha ishlab chiqarish quvvati kerakligini, uskunalar qanday ketma-ketlikda kiritilishini va ishlashga tayyorlanishini tushunishingiz kerak. Vaqt o‘tishi bilan ishlab chiqarish
24
hajmining kutilayotgan dinamikasini, kerakli materiallar va xomashyoning moddiy-texnik ta’minotini baholang. Barcha harakatlaringiz suratini ko‘rish uchun oqim jadvalini yarating.
5. Tashkiliy rejada nimalar aks ettirilishi kerak?
Ushbu bo‘limda har bir bosqichning vaqti, mas’ul shaxs va kutilgan natijalar bosqichlarga bo‘linib, biznesni tashkil qilish bo‘yicha harakatlaringizni aks ettirish zarur.
- Moliyaviy reja yoki byudjetni tuzishda nimalar aks ettirilishi kerak?
Biznes-rejaning ushbu qismida siz batafsil smeta tuzasiz va kompaniya byudjetini rejalashtirasiz. Odatda, kompaniya bir martalik va doimiy xarajatlarga ega. Bir martalik xarajatlarga uskunalar yoki binolarni sotib olish, reklama belgisi va boshqalar kiradi. Joriy xarajatlarga sarf materiallari, xomashyo, ijara haqi, kommunal to‘lovlar, ish haqi va tovarlarni sotib olish kiradi.
- Kutilayotgan natijalar, xavfni baholash va rivojlanish istiqbollari?
Siz o‘zingizning biznesingiz bilan bog‘liq voqealarni rivojlantirishning bir necha variantlarini ko‘rib chiqishingiz, xatarlarni va rivojlanish istiqbollarini baholashingiz mumkin. Taxminiy moliyaviy ko‘rsatkichlarga asoslanib, biznes-rejani tahlil qiling va loyihangizni baholashga harakat qiling. Agar siz investor bo‘lsangiz va sizga ushbu biznes-reja asosida bunday korxonaga sarmoya kiritishni taklif qilishgan bo‘lsa, rozi bo‘lasizmi?
- § §
Investor loyihani tanlashda nimalarga e’tibor beradi?
Birinchidan, moliyaviy ko‘rsatkichlar tijorat investorlari uchun muhimdir. Kichik biznes loyihalari uchun bu mablag‘larni qaytarish davri, investitsiyalarning rentabelligi, sotuvlar rentabelligi va chiqim darajasi. Yirik biznes loyihalar uchun NPV (sof joriy qiymat)*, IRR (rentabellikning ichki darajasi)**, PI (investitsiya rentabelligi)***, tavakkal darajasi, rentabellik va aktivlarning aylanmasi kabi ko‘rsatkichlarni qo‘shish zarur. Hukumat loyihalari uchun biznesning ijtimoiy ahamiyati, mahsulotlarning afzalliklari, maqsadli tarmoqlar va mintaqalarning rivojlanishiga ta’siri va boshqalar haqida gapirish muhimdir.
25
Ikkinchidan, investitsiya rejasi quyidagi masalalarni ko‘rib chiqadigan investor uchun muhimdir:
– loyihani amalga oshirish uchun qancha pul kerak?
– loyiha muallifi qancha pul sarflaydi?
– investor qancha pul qo‘yadi?
– sizga bank krediti kerakmi?
- § §
Muvaffaqiyatli jamoa tuzish qanday amalga oshiriladi?
Ish boshlayotganda yaxshi jamoa a’zolarini tanlashga harakat qiling. O‘sish uchun potensialga ega bo‘lsin, jamoadoshingiz kompaniyangizni o‘sishi uchun doim harakat qilishi muhimdir. Agar siz juda ko‘p marotaba jamoadoshingizga yordam bersangiz ham foyda yaxshi bo‘lmasa, o‘sish past bo‘lishda davom etadi. Potensialga ega mutaxassislarni jamlashga harakat qiling. Jamoa a’zolari agar bir-biriga yordam berib, o‘zaro munosabatlari yaxshi bo‘lsa, maqsadga muvofiq bo‘lar edi. Chunki IT sohasidagi mutaxassislar uchun muhit eng muhim omillardan biri. Jamoa a’zolari bilan jamoa lideri, asoschisi bilan muloqot juda samimiy bo‘lishi shart.
§ § §
Startap loyihalar ekspertizasi nechta bosqichda amalga oshiriladi? Birinchi bosqich taqdim etilgan talabnomalarning tanlov shartlariga
mosligi yuzasidan o‘tkaziladigan texnik ekspertiza;
ikkinchi bosqich texnik ekspertizadan o‘tgan startap loyihalarining moliyaviy-iqtisodiy ekspertizasi;
uchinchi bosqich birinchi va ikkinchi bosqichlardan muvaffaqiyatli o‘tgan startap loyihalarini ilmiy-texnik kengash ekspertizasidan o‘tkazish, ilmiy-texnik kengash majlisida ko‘rib chiqish va baholash.
§ § §
Startap loyihalari bo‘yicha ekspertiza kim tomonidan o‘tkaziladi? Startap loyihalari bo‘yicha ekspertiza o‘tkazish uchun O‘zbekiston
Respublikasi Innovatsion rivojlanish vazirligi tomonidan maxsus ilmiy-texnik kengash shakllantiriladi.
26
Ilmiy-texnik kengash tarkibiga innovatsion tadbirkorlik, moliya va iqtisodiyot sohasida yuqori salohiyatli tadbirkorlar, olimlar, ekspertlar, vazirlik va idoralar vakillari kiritiladi.
§ § §
Ilmiy-texnik kengashda startap loyihalari qanday mezonlar asosida baholanadi?
Loyihaning innovatsionligi avval qo‘llanilmagan texnologiyalar va (yoki) jarayonni tashkil etish prinsiplari yoki avval ishlab chiqarilmagan mahsulotning yangi qo‘llanilish darajasi;
loyihaning investitsiyaviy jozibadorligi qo‘shimcha daromad keltira-digan hamda uni amalga oshirishda investitsiyalar xavfini kamaytiradigan qulay investitsion va innovatsion sharoitlar va afzalliklar yig‘indisi;
intellektual mulk obyektlariga bo‘lgan huquqning muhofazalanganligi muhofaza hujjatlari va/yoki ilmiy-texnik hujjatlarning to‘liq komplekti va/yoki mahsulotning (texnologiyaning) texnik reglamenti, sinov o‘tkazilganligi to‘g‘risidagi dalolatnomalar yoki mahsulotning tajriba nusxasi mavjudligi;
loyihaning resurs bilan ta’minlanganligi loyihani texnik amalga oshirish imkoniyatlari (moddiy-texnik baza, xodimlar, muhofaza hujjatlari mavjudligi va boshqalar);
loyihani amalga oshirish samaradorligi;
loyiha uchun ajratilgan mablag‘larning maqsadli sarflanishi, eksportga yo‘naltirilgan yoki import o‘rnini bosadigan ilmiy hajmdor mahsulotlarni olishni tashkil qilish istiqbollari.
§ § §
Loyihalarni moliyalashtirish tartibini bilasizmi?
Startap loyihalarini moliyalashtirish kollegial organ qarori va buyurtmachining buyrug‘iga muvofiq amalga oshiriladi.
Startap loyihalarini moliyalashtirish buyurtmachi, talabnoma beruvchi (talabgor) va jamg‘arma o‘rtasida tuziladigan shartnoma shartlariga asosan amalga oshiriladi.
Agar davlat muassasasi yoki jismoniy shaxs tomonidan berilgan startap loyihasi kollegial organ tomonidan ma’qullansa, u holda moliyalashtirish to‘g‘risidagi shartnoma ushbu startap loyihasini amalga oshirish uchun ochilgan yuridik shaxs (kompaniya) bilan tuziladi.
27
- O‘ZBЕKISTONDA STARTAP LOYIHALARINI AMALGA OSHIRISH BORASIDAGI ISHLAR
Savol: startap g‘oyalarini yaratishning eng keng tarqalgan usullari haqida ayting?
Javob: tanlov, loyihalar hamda grantlar tashkil etish.
§ § §
Savol: O‘zbekistonda qaysi yo‘nalishdagi startap g‘oyalarini moliyalashtirishga va ularni amalga oshirishga e’tibor qaratilmoqda?
Javob: elektron dasturiy ta’minot mahsulotlari yo‘nalishi.
§ § §
Savol: O‘zbekistonda startap g‘oyalarini amalga oshirishga ko‘maklashuvchi davlat organi qaysi?
Javob: O‘zbekiston Respublikasi Innovatsion rivojlanish vaziriligi.
§ § §
Savol: mustaqil davlatlar hamdo‘stligiga a’zo davlatlar hududida innovatsion startap g‘oyalarini tijoratlashtirishda yuqori o‘rinda turuvchi davlatlar qatoriga qaysilar kiradi?
Javob: Belarus Respublikasi, Rossiya Federatsiyasi.
§ § §
Savol: O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 14-iyuldagi “Ilmiy va ilmiy-texnikaviy faoliyat natijalarini tijoratlashtirish
samaradorligini oshirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi PQ–3855-son qarorida ilmiy va ilmiy-texnikaviy faoliyat natijalarini tijoratlashtirishning asosiy usullari keltirib o‘tilgan bo‘lib, startap g‘oyalarini tijoratlashtirish ushbu usullardan qaysi biriga ko‘proq taalluqli hisoblanadi?
Javob: 2-usulga, ya’ni tijorat tashkilotlarini tashkil etish, bunda ularning ta’sischilaridan biri ustav fondiga hissa sifatida intellektual mulk obyekti yoki tayyor texnologiyani kiritgan muassasa (yoki ixtisoslashtirilgan affillangan tashkilot).
28
§ § §
Savol: O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil
22-yanvardagi PF–5308-son “2017–2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasining “Faol tadbirkorlik, innovatsion g‘oyalar va texnologiyalarni qo‘llab-quvvatlash yili”da amalga oshirishga oid Davlat dasturi to‘g‘risida”gi farmoni bilan startaplarga qanday imtiyozlar berilgan?
Javob: yuqori texnologiyali tadbirkorlik loyihalari startaplarni birgalikda moliyalashtirish uchun tashkil qilinadigan venchur fondlar hamda venchur fondlardan birgalikda moliyalashtiriladigan yuqori texnologiyali loyihalar startaplar 2023-yil 1-yanvarga qadar barcha turdagi soliq va majburiy to‘lovlar to‘lashdan ozod qilingan.
§ § §
Savol: O‘zbekistonda startap-ekotizimni tashkil etish va rivojlan-tirishni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlashning asosiy yo‘nalishlari qaysilar?
Javob: startap-ekotizimni rivojlantirish uchun qulay ijtimoiy va iqtisodiy sharoitlarni yaratish;
ustuvor yo‘nalishlarni aniqlash va startap-ekotizimni qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha chora-tadbirlarni amalga oshirish;
startaplarni rivojlantirish va korxonalarni rag‘batlantirish bo‘yicha davlat dasturlarini ishlab chiqish va amalga oshirish;
startap-ekotizim ishtirokchilarini davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash va rag‘batlantirish;
venchur kapital sohasini rivojlantirishga ko‘maklashish va venchur kapital tashkilotlarini startaplarga investitsiya kiritishga rag‘batlantirish;
startap-ekotizimni rivojlantirish bo‘yicha xalqaro hamkorlikni amalga oshirish.
§ § §
Savol: O‘zbekiston Respublikasi qaysi davlat bilan startaplarni moliyalashtirish bo‘yicha hamkorlik qilmoqda?
Javob: Vengriya, Rossiya Federatsiyasi.
29
§ § §
Savol: O‘zbekistonda qaysi xalqaro tashkilot tomonidan startaplarga doir loyiha amalga oshirilmoqda?
Javob: Birlashgan Millatlar Tashkiloti Taraqqiyot Dasturining O‘zbekistondagi vakolatxonasi tomonidan “Startap tashabbuslari” dasturi.
§ § §
Savol: O‘zbekistonning qaysi viloyatida startap loyihalarini qo‘llab-quvvatlash hamda dasturiy mahsulotlar va axborot texnologiyalari texnologik parki faoliyatini yo‘lga qo‘yish bo‘yicha Hukumat qarori qabul qilingan?
Javob: Qashqadaryo viloyati (O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2021-yil 19-maydagi “Qashqadaryo viloyatida dasturiy mahsulotlar va axborot texnologiyalari texnologik parki faoliyatini yo‘lga qo‘yish hamda oliy ta’lim muassasalarida startap-loyihalarni qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha zarur chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi 309-son qarori) va Xorazm viloyati (O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019-yil 15-iyuldagi “Xorazm viloyatining ilmiy-texnik va innovatsion salohiyatini oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 585-son qarori).
§ § §
Savol: O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2021-yil 10-maydagi “Yoshlar sanoat va tadbirkorlik zonasi hamda Yosh tadbirkorlarni qo‘llab-quvvatlash jamg‘armasi to‘g‘risida nizomlarni tasdiqlash to‘g‘risida”gi 294-son qarori bilan qaysi turdagi investitsiya loyihalarini “Yoshlar sanoat zonalari” hududida joylashtirishda ustuvorlikka ega bo‘lishligi belgilangan?
Javob: patent asosida ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yishni ta’minlovchi startap-investitsiya loyihalari.
§ § §
Savol: O‘zbekistonda qaysi jamg‘arma mablag‘lari hisobidan startap loyihalarini tanlov asosida moliyalashtirish nazarda tutilgan?
Javob: Ilm-fanni moliyalashtirish va innovatsiyalarni qo‘llab-quvvatlash jamg‘armasi.
30
§ § §
Savol: O‘zbekiston Respublikasi Innovatsion rivojlanish vazirligiga qaysi tanlov doirasida startap loyihalarini moliyalashtirish vazifasi yuklatilgan?
Javob: “Bo‘lajak olim” tanlovi doirasida soddalashtirilgan mexanizm orqali kosmonavtika va aerodinamika sohalarini rivojlantirishga qaratilgan startap loyihalarini moliyalashtirish.
§ § §
Savol: qaysi loyiha doirasida xotin-qizlarning startap loyihalarini rag‘batlantirish nazarda tutilgan?
Javob: “INNOWOMENWEEK” haftaligi.
§ § §
Savol: O‘zbekistonda ilk startap-ekotizimni har tomonlama qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha tuzilgan fond qaysi?
Javob: “UzVC” milliy venchur fondi MCHJ.
§ § §
Savol: qaysi normativ-huquqiy hujjatda startap g‘oyalarini qo‘llab-quvvatlash, startap loyihalarini moliyalashtirish, startap akseleratorlar faoliyatini kengaytirish bo‘yicha eng muhim qoidalar o‘z aksini topgan?
Javob: O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 29-oktabrdagi “Ilm-fanni 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”gi PF-6097-son farmoni.
§ § §
Savol: O‘zbekiston Respublikasining qaysi qonunida startap loyihalarini qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha normalar aks etgan?
Javob: O‘zbekiston Respublikasining “Aholi bandligi to‘g‘risida”gi va “Innovatsion faoliyat to‘g‘risida”gi qonunlarida.
31
§ § §
Savol: qaysi normativ-huquqiy hujjatda “Startaplar to‘g‘risida”gi qonun loyihasini ishlab chiqish belgilangan?
Javob: O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 5-oktabrdagi “Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasini tasdiqlash va uni samarali amalga oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF–6079-son farmoni bilan tasdiqlangan “2020–2022-yillarda “Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasini amalga oshirish bo‘yicha “Yo‘l xaritasi”.
§ § §
Savol: 2019-yilda O‘zbekistonda tashkil etilgan Dasturiy mahsulotlar va axborot texnologiyalari texnologik parkining startap loyihalari yo‘nalishidagi asosiy vazifalarini ayting?
Javob: axborot texnologiyalari sohasida yangidan ish boshlagan va kichik korxonalarga startap-loyihalarni amalga oshirishda, innovatsiya faoliyati natijalarini tijoratlashtirishda, shu jumladan, venchur moliyalashtirish asosida ko‘maklashish.
§ § §
Savol: statistik ma’lumotlarga ko‘ra, O‘zbekistonda bugungi kunda qaysi oliy ta’lim muassasasi startap loyihalarini ishlab chiqish va ularni amaliyotga tatbiq etishda yetakchilik qilmoqda?
Javob: Toshkent shahridagi Inha universiteti.
32
FOYDАLАNILGАN АDАBIYOTLАR
- O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlis Qonunchilik palatasi va Senatining qo‘shma majlisidagi nutqi // Xalq so‘zi. – № 17 (7519) 23.01.2020.
- O‘zbekiston Respublikasi Prezident Sh. Mirziyoyevning 2020-yil 24-yanvardagi Oliy Majlisga Murojaatnomasi // Xalq so‘zi – № 19 (7521) 25.01.2020.
- O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 5-oktabrdagi “Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasini tasdiqlash va uni samarali amalga oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF–6079-son farmoni.
- O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 29-oktabrdagi “Ilm-fanni 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”gi PF-6097-son farmoni.
- O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2021-yil 10-maydagi “Yoshlar sanoat va tadbirkorlik zonasi hamda Yosh tadbirkorlarni qo‘llab-quvvatlash jamg‘armasi to‘g‘risida nizomlarni tasdiqlash to‘g‘risida”gi 294-son qarori.
- O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi // Qonun hujjatlari maʼlumotlari milliy bazasi, 23.01.2020, 03/20/603/0071-son.
- O‘zbekiston Respublikasining 2020-yil 24-iyuldagi “Innovatsion faoliyat to‘g‘risida”gi qonuni. Qonun hujjatlari maʼlumotlari milliy bazasi, 24.07.2020, 03/20/630/1101-son.
- O‘zbekiston Respublikasining 2019-yil 29-oktyabrdagi “Ilm-fan va ilmiy faoliyat to‘g‘risida”gi qonuni. Qonun hujjatlari maʼlumotlari milliy bazasi, 30.10.2019, 03/19/576/3970-son.
- O‘zbekiston Respublikasining 2019-yil 25-dekabrdagi “Investitsiyalar va investitsiya faoliyati to‘g‘risida”gi qonun//Qonun hujjatlari maʼlumotlari milliy bazasi, 26.12.2019, 03/19/598/4221-son.
- O‘zbekiston Respublikasining 2012-yil 2-maydagi “Tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to‘g‘risida”gi qonuni//Qonun hujjatlari maʼlumotlari milliy bazasi, 08.01.2020, 03/20/601/0025-son.
- Bob Walsh. The Web Startup Success Guide. Apress. 2009. ISBN-13 (electronic): 978-1-4302-1986-6.
- Carlos Correa, Xavier Seuba. Intellectual Property and Development. Understanding the Interfaces. Liber amicorum Pedro Roffe (2019, Springer Singapore).
- Eric Ries. The lean startup. Crown business. eISBN:
978-0-307-88791-7. Copyright © 2011 by Eric Ries.
33
- G.B. Halt Jr., et al., Intellectual Property and Financing Strategies for Technology Startups, DOI 10.1007/978-3-319-49217-9_3. Springer International Publishing AG 2017.
- A.Z. Tojiboyev. Stаrtаplаr fаoliyatini fuqаrolik-huquqiy tаrtibgа solish. Yuridik fanlar bo‘yicha falsafa doktori… diss. Т. 2021. 34, 183 b.
34
YAKUBOVA IRODA BAXRAMOVNA
YULDASHOV ABDUMUMIN ABDUGOPIROVICH
STARTAP G‘OYALARINI
HUQUQIY TA’MINLASH
Toshkent davlat yuridik universiteti
Toshkent – 2022
Bosh muharrir
Muharrir
Musahhih
Texnik muharrir
Dizayner
O. Choriyev
Sh. Jahonov
M. Patillayeva
U. Sapayev
D. Rajapov
35
16.08.2022. da bosishga ruxsat etildi. Qog‘oz bichimi 60×84 1/16.
“Times New Roman” garniturasi, 2,1 shartli bosma taboq.
Adadi 50. 90-buyurtma.
Toshkent davlat yuridik universiteti bosmaxonasida chop etildi.
100047. Toshkent shahri, Sayilgoh ko‘chasi, 35-uy.
36
